Ελλήνων Πάσχα! Τα έθιμα που «άντεξαν» τον τουρκικό ζυγό

Συντάκτης: Μαργαρίτα Τζαγκαράκη

Το Πάσχα είναι η σημαντικότερη γιορτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας αφού έχει συνδεθεί με το θυσιαστικό θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού.

  Όμως συχνά τη συναντάμε και ως γιορτή του Ελληνισμού. Ο εορτασμός του Πάσχα συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής παράδοσης και στη μεταφορά της στις νεότερες γενιές.

 Τον καιρό της τουρκοκρατίας το Πάσχα για τους Έλληνες ήταν ξεχωριστής σημασίας. Δεν σήμαινε μόνο τα πάθη και την Ανάσταση του Χριστού, αλλά συγχρόνως τα παθήματα, τις θυσίες και τους υπεράνθρωπους αγώνες για την Ανάσταση του Γένους. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε ένας διπλός συμβολισμός στα Πασχαλινά έθιμα του λαού μας. Κάποια από αυτά τα έθιμα αναβιώνουν μέχρι σήμερα και αξίζει να τα αναφέρουμε:

Τα έθιμα που «άντεξαν» τον τουρκικό ζυγό

Καλαμάτα – Σαϊτοπόλεμος

  Στην Καλαμάτα, ανήμερα του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο ο σαϊτοπόλεμος. Είναι ένα άκρως εντυπωσιακό αλλά συνάμα και επικίνδυνο πασχαλινό έθιμο. Άλλοτε με παραδοσιακές φορεσιές και άλλοτε όχι, αλλά πάντα «οπλισμένοι» με σαίτες δηλαδή χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους με μπαρούτι που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους, οι συμμετέχοντες επιδίδονται σε μία ξέφρενη εκτόξευση σαιτών ξεσηκώνοντας τα πλήθη.

  Ο σαϊτοπόλεμος ή αλλιώς πόλεμος των μπουλουκιών έλκει την καταγωγή του από τους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων. Σύμφωνα με το θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτιζαν το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογα τους και αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι η νίκη σε μια μάχη δεν εξαρτάται αποκλειστικά κα�� μόνο από την αριθμητική υπεροχή.

Αγρίνιο - Χαλκουνοπόλεμος

  Ο χαλκουνοπόλεμος του Αγρινίου είναι κάτι σαν το ρουκετοπόλεμο της Χίου. Το έθιμο του χαλκουνοπόλεμου με τα αυτοσχέδια πυροτεχνήματα τελείται τόσο τη Μεγάλη Παρασκευή όσο και ανήμερα του Πάσχα. Το έθιμο «θυμίζει κάτι από... τουρκοκρατία».

Ήταν ένας πολύ έξυπνος τρόπος για να δοκιμάζουν οι κάτοικοι την ποιότητα του μπαρουτιού, το οποίο χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια κατά των Τούρκων. Οι λεγόμενοι χαλκουνάδες συγκεντρώνονταν στην κεντρική πλατεία της πόλης και συμμετείχαν στον χαλκουνοπόλεμο έχοντας ένα σλόγκαν: Όσο καλύτερο το θέαμα τόσο δυνατότερο το μπαρούτι.  Ένας πόλεμος πυροτεχνημάτων αρκετά επικίνδυνος αλλά παρόλα αυτά θεαματικός.

Ναύπακτος - Γαϊτανάκι

  Το γαϊτανάκι είναι ένα έθιμο αρκετά ξακουστό που τελείται στο χωριό Σκάλα της Ναυπάκτου τη Δευτέρα του Πάσχα. Είναι ένας χορός ο οποίος χορεύεται από δύο κύκλους χορευτών οι οποίοι πλέκονται μεταξύ τους σταυρωτά σε δύο ρυθμούς. Ο ένας ρυθμός είναι αργός και ο άλλος σαν το ρυθμό του συρτού.

  Το γαϊτανάκι έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και στις ομάδες αντίστασης που είχαν δημιουργήσει οι κάτοικοι του χωριού Σκάλα στο Δήμο Ναυπάκτου, κατά την περίοδο εκδίωξής τους από το χωριό. Το 1499 η Ναύπακτος παραδόθηκε στον τούρκο κατακτητή. Ήταν μία περίοδος όπου η μία μετά την άλλη ελληνική περιοχή γνώριζε την υποδούλωση και τη σκλαβιά. Οι Τούρκοι έκαναν επιδρομές και στη Σκάλα Ναυπάκτου, επειδή ήταν αρκετά κοντινό χωριό και λεηλατούσαν τα πάντα. Οι ντόπιοι τράπηκαν σε άτακτη φυγή, εγκατέλειψαν το χωριό και εγκαταστάθηκαν δέκα χιλιόμετρα βορειότερα στη σημερινή Παλιόσκαλα. Εκεί δημιούργησαν ομάδες αντίστασης κατά των Τούρκων.

  Έτσι λοιπόν, την Τρίτη του Πάσχα, στο σημείο όπου είχαν συγκεντρωθεί μετά την εκδίωξή τους, πραγματοποιούν αυτή τη συμβολική εκδήλωση, «πλέκουν το γαιτανάκι» όπως λένε οι ίδιοι, δηλαδή ένα δικό τους χορό που υποδηλώνει την αγάπη και την ομόνοια μεταξύ τους αλλά και την αγωνιστικότητά και αντίστασή τους στους Τούρκους εισβολείς.

Μαραθόκαμπος Σάμου -  Μπαϊράκια

  Με εκρήξεις και ομοβροντίες, από τη στιγμή ο ιερέας θα πει το «Χριστός Ανέστη», ένα ολόκληρο χωριό, δια μέσου των όπλων διατυμπανίζει ειρηνικά το μεγαλείο της θυσίας.

  Ομάδες από τις πέντε ενορίες της περιοχής έχουν κρυφτεί στα βουνά και η καθεμία στήνει το δικό της μπαϊράκι. Οι βροντερές εκρήξεις από τις οβίδες που πυροδοτούνται δημιουργούν ένα εντυπωσιακό θέαμα. Η όλη προετοιμασία του εθίμου και της εκδήλωσης έχει ξεκινήσει αρκετούς μήνες πριν. Τα πυροτεχνήματα τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο ώστε οι καπνοί να δημιουργούν εντυπωσιακά σχήματα ενώ οι κάλυκες που χρησιμοποιούνται χρονολογούνται από το 1940.

  Η συνήθεια αυτή προέρχεται από τους επαναστατικούς χρόνους επειδή ο Μαραθόκαμπος πρωτοστάτησε στην επανάσταση του 1821. Ο θρύλος μάλιστα λέει ότι κάποια στιγμή ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης τάπωσε το κανονάκι του ακόμα και με κερήθρες και έκανε τόσο δυνατό θόρυβο που οι Τούρκοι κατατρόμαξαν.

Βροντάδο Χίου – Ρουκετοπόλεμος

  Ο Ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό Βρονταδούσικο έθιμο, που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής. Η «μάχη» που εκτυλίσσεται ανάμεσα στις δύο μεγάλες ενορίες της πόλης το βράδυ της Ανάστασης τραβάει αναμφισβήτητα όλα τα φλας. Το θέαμα που παρουσιάζουν οι ρουκέτες στον ανοιξιάτικο ουρανό είναι εντυπωσιακό, φαντασμαγορικό. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ο πόλεμος ρουκετών γινόταν με πραγματικά όπλα της τότε εποχής τα λεγόμενα σουρντάδα, αλλά και με κανόνια.

  Το 1889 οι Τούρκοι έκαμαν κατάσχεση στα κανονάκια, επειδή φοβούνταν μήπως ο εορτασμός του Πάσχα δημιουργήσει προβλήματα γενικότερης εξέγερσης των κατοίκων του νησιού για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Η απαγόρευση της τέλεσης του εθίμου δεν βρήκε σύμφωνους τους κατοίκους του Βροντάδου της Χίου, και έτσι αντικατέστησαν τα όπλα και τα κανόνια με ρουκέτες για να μπορούν να επιδίδονται κανονικά και με το νόμο στην αγαπημένη τους πασχαλινή ασχολία χωρίς να ανησυχούν οι Τούρκοι.

Στο βίντεο θα δείτε τον "Ρουκετοπόλεμο" στη Χίο



Ιερισσός (Μακεδονία) – Του Μαύρου Νιου τ’ Αλώνι

  «Του Μαύρου Νιου τ’ Αλώνι» είναι το έθιμο των Ιερισσιωτών και γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους. Οι ντόπιοι σέρνουν το χορό τραγουδώντας πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον καγκελευτό χορό που είναι η αναπαράσταση της σφαγής των 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του 1821.

  Το έθιμο ξεκίνησε όταν, σύμφωνα με την παράδοση, το 1821 οι Έλληνες της Χαλκιδικής επαναστάτησαν κατά των Τούρκων. Οι κατακτητές όμως κατάφεραν να κυριαρχήσουν  και οι Έλληνες χάθηκαν στα βουνά. Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το Πάσχα του 1845, και ενώ η μικρή πολιτεία της Ιερισσού ήταν έρημη, οι Τούρκοι ζήτησαν από τους Ιερισσιώτες να κατέβουν από τα βουνά διαβεβαιώνοντάς τους ότι δεν θα τους πειράξουν. Την Τρίτη του Πάσχα άρχισαν να φαίνονται και οι πρώτοι Έλληνες. Αρχικά οι Τούρκοι φάνηκαν να τηρούν την υπόσχεσή τους και να μην τους πειράζουν γρήγορα όμως θυμήθηκαν πόσο αρέσκονταν στο να ταπεινώνουν τον ελληνικό λαό. Ως έκφραση υποταγής στον τουρκικό λαό, υποχρεώνουν τους Ιερισσιώτες να περάσουν κάτω από δύο υψωμένα σπαθιά. Όσοι αρνήθηκαν θανατώθηκαν αμέσως.

  Έτσι λοιπόν την Τρίτη του Πάσχα βγαίνουν στην Ιερισσό στου "Μαύρου Νιου τ' Αλώνι" και χορεύουν τον"καγκελευτό" χορό ως μνημόσυνο για να τιμήσουν τα παλικάρια που χάθηκαν.

Δεσκάτη Γρεβενών (Μακεδονία) – το Έθιμο της Ανδρομάνας
  Το έθιμο τελείται ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής και με αυτόν τον τρόπο οι ντόπιοι αποχαιρετούν το Πάσχα. Ξεκινάει με το χορό που στήνεται στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης και ομάδες χορευτών αποτελούμενες από 20 άτομα χορεύουν σε κύκλους με αργό ρυθμό τα παραδοσιακά τραγούδια του τόπου τους. Στο τέλος το έθιμο προστάζει να χορεύεται η "Ανδρομάνα", ένας τρίπατος χορός όπου οι άντρες σχηματίζουν τρία πατώματα πάνω στις πλάτες των υπολοίπων και χορεύουν αποχαιρετώντας της Πασχαλιά.

  Το έθιμο αυτό ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας και ήταν ο πιο ιδανικός τρόπος για να μεταφέρουν οι Δεσκατιώτες τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης μέσα από τα τραγούδια τους και μάλιστα παρουσία των Τούρκων.

  Σύμφωνα με την παράδοση, η «Ανδρομάνα» συμβολίζει την Παναγία, που παρότι αυτές τις ημέρες πόνεσε για το χαμό του παιδιού της, παρέμεινε δυνατή, ενώ μια άλλη εκδοχή λέει ότι συμβολίζει την Άνοιξη, την εποχή δηλαδή που ξαναγεννιούνται όλα, ότι δηλαδή προσδοκούσαν και εύχονταν οι σκλαβωμένοι Έλληνες να γίνει με την Ελλάδα: να είναι και πάλι ελεύθερη.  

ΠΗΓΗ: http://www.pyles.tv/News/thriskies-profities/Ellinon-Pasha!.aspx