ΨΥΧΙΚΟΊ ΚΑΙ ΔΙΆΜΕΣΑ: ΕΠΑΦΉ ΜΕ ΤΑ ΑΌΡΑΤΑ ΠΕΔΊΑ Ή ΈΞΥΠΝΑ ΚΌΛΠΑ ΤΟΥ ΝΟΥ;

Ο ισχυρισμός ότι κάποιος έχει το χάρισμα να επικοινωνεί με τον αόρατο κόσμο, είτε διαβάζοντας τη σκέψη χωρίς να υπάρχει κάποια φυσική εξήγηση για την δυνατότητα αυτή, είτε ακόμα περισσότερο ανταλλάσσοντας μηνύματα με ανθρώπους που έχουν πεθάνει ή με ασώματες οντότητες, αποτελεί ένα αντικείμενο που συγκεντρώνει τόσο το ενδιαφέρον όσο και την αμφισβήτηση.
Και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, όπου άνθρωποι που έβλεπαν την υπόθεση με έντονα σκεπτικιστική σκοπιά, συνέλαβαν τον εαυτό τους να παρατηρεί άφωνος την παρουσίαση προσωπικών τους πληροφοριών ή ακόμα και ενδόμυχών τους σκέψεων από κάποιον άνθρωπο, που χωρίς να έχει τη δυνατότητα να πάρει αυτές τις πληροφορίες με φυσικό τρόπο, τις ξεδίπλωσε μπροστά στα έκπληκτά τους μάτια, κάνοντάς τους να αποσύρουν ξαφνιασμένοι, κάθε σκεπτικισμό που έδειχναν. Όπως και με τον Dr. Watson, στις γνωστές περιπέτειες του Sherlock Holmes, απομένει συχνά μια αναπάντητη ερώτηση: ‘Μα πως είναι δυνατό να το ξέρει αυτό’;

Το άγνωστο είναι κάτι που φοβίζει τον άνθρωπο, αλλά προκαλεί συγχρόνως και τον θαυμασμό του. Ο θάνατος κάποιου προσώπου τον τοποθετεί αυτομάτως στη σφαίρα του Αγνώστου για κάθε άλλον ζωντανό που απομένει χωρίς πλέον να μπορεί να έχει κάποια επαφή μαζί του. Όμως, κάποιοι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι μπορούν να επικοινωνούν με τους πεθαμένους. Λαμβάνουν μηνύματα από αυτούς και τα μεταδίδουν στα προσφιλή τους πρόσωπα, προκαλώντας τη συγκίνηση των ίδιων, αλλά και πολυπληθών ακροατηρίων. Έχουν πράγματι αυτή τη δυνατότητα, ή πίσω από την επικοινωνία αυτή κρύβονται κάποιες πολύ λογικές, και ενίοτε όχι και τόσο τίμιες, εξηγήσεις;

Ο βασικός ισχυρισμός των ανθρώπων που παρουσιάζονται ως διάμεσα ή ψυχικοί είναι ότι έχουν κάποιου είδους χάρισμα, που τους επιτρέπει να ανταλλάσσουν μηνύματα διαπερνώντας τα σύνορα του φυσικού κόσμου που είναι αντιληπτός με τις γνωστές μας ανθρώπινες αισθήσεις. Η ιδιότητα της διαμεσότητας χαρακτηρίζει τους ανθρώπους αυτούς που έχουν την ικανότητα να επικοινωνούν με πνεύματα πεθαμένων, ασώματες οντότητες, αγγέλους και πνεύματα της φύσης. Μέσα από οράματα, ήχους που δεν είναι ακουστοί παρά μόνο στο διάμεσο ή και πιο αφηρημένες αισθήσεις, το διάμεσο αποτελεί έναν μεσολαβητή. Κάποιες φορές το διάμεσο καταβάλλεται από κάποιο πνεύμα, το οποίο χρησιμοποιεί το σώμα του διαμέσου για να επικοινωνήσει με τον φυσικό κόσμο.

Εφόσον είναι προφανές πως δεν μπορούν να ελεγχθούν οι προαναφερόμενοι ισχυρισμοί με κάποιον αντικειμενικό τρόπο, η επιτυχία πολλών από τους ανθρώπους που ασκούν αυτήν την τεχνική στηρίζεται κυρίως στην αξιοπιστία των πληροφοριών που μεταφέρουν. Και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι μεταφερόμενες πληροφορίες αντιστοιχούν σε πραγματικά γεγονότα, αλλά θα πρέπει πρώτα να ερευνηθεί, εάν πραγματικά το σύνολο των πληροφοριών αυτών προέρχεται από κάποιο αόρατο πεδίο και ότι δεν υπάρχει κάποια λογική εξήγηση που κρύβεται πίσω από το φαινόμενο. Για πολλές από τις περιπτώσεις ανθρώπων που λειτουργούσαν ως διάμεσα αποδείχτηκε εκ των υστέρων πως επρόκειτο για απάτη, αν και υπάρχουν επίσης περιπτώσεις που επιμένουν έναντι κάθε επισταμένου σκεπτικιστικού ελέγχου.

Το βασικότερο επιχείρημα που αμφισβητεί το φαινόμενο της άντλησης πληροφοριών μέσω επικοινωνίας με τον αόρατο κόσμο, βασίζεται στις εκπληκτικές δυνατότητες του ανθρώπινου μυαλού. Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, είναι αρκετά εύκολο για κάποιον που ξέρει να χρησιμοποιεί καλά το μυαλό του, να αντλήσει βασικές πληροφορίες από κάποιον άλλο άνθρωπο και συνδυάζοντάς τις μεταξύ τους αλλά και με παρατηρήσεις επί της συμπεριφοράς του να διατυπώσει συμπεράσματα που μοιάζουν πως έχουν ανεξήγητη προέλευση, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχουν. Κλασικό παράδειγμα της δυνατότητας αυτής είναι ο Sherlock Holmes, του οποίου τα γεμάτα ευρηματικότητα συμπεράσματα κατάφερναν κάθε φορά να καταπλήξουν τον Dr Watson, ο οποίος μετά από την εξήγηση της συλλογιστικής διαδικασίας που ακολούθησε ο ντετέκτιβ για να καταλήξει σ' αυτά, μουρμούριζε πως η όλη συλλογιστική ήταν απλούστατη.

S.H.: Λοιπόν Γουάτσον... Δε σκοπεύεις να επενδύσεις στις 'Ασφάλειες Ν. Αφρικής'.

Dr.W.: Που στο καλό το ξέρεις αυτό;

S.H.: Ομολόγησε ότι ξαφνιάστηκες...

Dr.W.: Σαφώς!

S.H.: Στοιχηματίζω ωστόσο, πως σε λίγο θα μου πεις πως ήταν απλούστατο.

Dr.W.: Αποκλείεται!

S.H.: Δεν είναι δύσκολο να οικοδομήσεις μια σειρά από συμπεράσματα, που το καθένα βασίζεται στο προηγούμενο και που κάθε ένα από αυτά είναι πολύ απλό. Αφού το κάνεις αυτό, αν πετάξεις τα ενδιάμεσα συμπεράσματα και παρουσιάσεις στο κοινό μόνο το αρχικό σημείο και το τελευταίο συμπέρασμα, μπορείς να προκαλέσεις ένα εκπληκτικό, αν και επιφανειακά εντυπωσιακό, αποτέλεσμα.
Επιθεωρώντας το τμήμα που βρίσκεται μεταξύ του δείκτη και του αντίχειρά σου μπορώ να καταλάβω ότι αποφάσισες να μην επενδύσεις το μικρό σου κεφάλαιο σε χρυσό.

Dr.W.: Δεν μπορώ να καταλάβω τι σχέση έχει αυτό!

S.H.: Το πιθανότερο είναι να μην μπορείς να βρεις κάποια σχέση. Μπορώ όμως να σου πω τι σχέση έχουν. Ορίστε λοιπόν οι κρίκοι που λείπουν από μια πολύ απλή αλυσίδα:
Είχες κιμωλία μεταξύ δείκτη και αντίχειρα όταν ήρθες από τη λέσχη χθες το βράδυ. Βάζεις κιμωλία όταν παίζεις μπιλιάρδο. Μπιλιάρδο παίζεις μόνο με τον Θάρστον. Μου είχες πει ότι πριν από ένα μήνα ο Θάρστον θα επένδυε στις 'Ασφάλειες Ν. Αφρικής', μα είχε περιθώριο ένα μήνα και ήθελε να βάλετε τα χρήματα μαζί. Οι επιταγές σου είναι στο συρτάρι μου και δε μου ζήτησες το κλειδί.
Άρα, δε σκοπεύεις να επενδύσεις τα λεφτά σου εκεί.

Dr.W.: 'Ηταν απλούστατο!

Είναι γνωστό ότι ο φανταστικός ήρωας του Arthur Conan Doyle που χαρακτηριζόταν από ένα ιδιαίτερα κοφτερό μυαλό, εκτός από παρατηρητικός, ήταν και αλάνθαστος χρήστης του συμπερασματικού λογισμού. Δήλωνε πως "από μια σταγόνα νερού, ένας καλός χρήστης της λογικής θα μπορούσε να συμπεράνει την ύπαρξη του Ατλαντικού Ωκεανού ή του Νιαγάρα χωρίς να τους έχει δει ποτέ, ή να έχει ακούσει ποτέ τίποτε γι' αυτούς". Παραλείποντας τα ενδιάμεσα συλλογιστικά βήματα που τον οδήγησαν σε κάποιο συμπέρασμα, έδινε την εντύπωση ενός ανθρώπου με υπερφυσικές δυνάμεις, αν και ο ίδιος ως λάτρης της λογικής σκέψης και της ανθρώπινης νοητικής δυναμικής, έσπευδε να διαψεύσει τέτοιες υποψίες αναλύοντας στον Dr. Watson στη λήξη κάθε υπόθεσης την ακολουθία των συλλογιστικών βημάτων που τον οδήγησαν στα φαινομενικά ανεξήγητα, πλην όμως εύστοχα, συμπεράσματά του.

Στενά συσχετιζόμενο με την περίπτωση του 'χολμεσιανού συμπερασμού' (holmesian deduction) είναι και ένα ακόμη επιχείρημα που επικαλείται μια τεχνική που ονομάζεται 'cold reading' (ψυχρή ανάγνωση). Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται συχνά από άτομα που ισχυρίζονται ότι προλέγουν τη μοίρα ενός ανθρώπου, επικοινωνούν με νεκρούς του συγγενείς, ή μπορούν να μαντέψουν προσωπικές του πληροφορίες με υπερφυσικούς τρόπους, π.χ. επικοινωνώντας με κάποιες οντότητες, διαβάζοντας γυάλινες σφαίρες, κάρτες ταρώ, αστρολογικούς χάρτες, κ.λπ.. Κάποιος που ξέρει να χειρίζεται καλά αυτήν την τεχνική είναι σε θέση να αποκομίσει και να παρουσιάσει γρήγορα έναν μεγάλο όγκο πληροφοριών σχετικά με έναν άνθρωπο χωρίς να έχει καμιά πρότερη γνώση γι' αυτόν. Αναλύοντας τη γλώσσα του σώματος, τα ρούχα, την κόμμωση, το φύλο και τις φαινόμενες σεξουαλικές προτιμήσεις, την εθνικότητα, τη φυλή, τη μόρφωση, τον τρόπο ομιλίας, είναι δυνατόν να εξαχθούν πιθανές υποθέσεις που με την κατά κανόνα μη συνειδητοποιημένη ενίσχυση του ατόμου που έρχεται σε επαφή με τον ψυχικό μπορούν να οδηγήσουν τον τελευταίο σε εξαγωγή συμπερασμάτων, ακριβείς αναλύσεις και αποκαλύψεις πληροφοριών, που αφήνουν άφωνο τον αποδέκτη.

Στην περίπτωση που ένα σύνολο ανθρώπων βρίσκεται σε μία ομαδική επίδειξη των ικανοτήτων ενός ψυχικού που χρησιμοποιεί την τεχνική του cold reading κάποια στοιχεία που φαινομενικά δεν έχουν μεγάλη σημασία και περνούν απαρατήρητα, είναι αρκετά για να διαμορφώσουν μια θετική γνώμη του κοινού. Ο Ray Hyman, επίτιμος καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Όρεγκον και γνωστός επικριτής των περιπτώσεων εξαπάτησης με την επίκληση παραψυχολογικών δυνάμεων, προτείνει ένα πλήθος σημείων που οδηγούν έναν επίδοξο χρήστη της τεχνικής του cold reading στην επιτυχία της προσπάθειάς του να πείσει το κοινό ότι κατέχει υπερφυσικές δυνάμεις. Τέτοια σημεία είναι η αυτοπεποίθηση του ατόμου που παρουσιάζεται στο κοινό ως ψυχικός, η εξασφάλιση της συνεργασίας του ακροατηρίου θέτοντάς την συχνά ως όρο για τη συμμετοχή των αόρατων συμμάχων του μάντη στην διαδικασία της επαφής με το αόρατο, η εστίαση στις επιτυχίες και η γρήγορη προσπέλαση των άστοχων και ανακριβών πληροφοριών, η θετική ενίσχυση του κοινού εκφράζοντας πράγματα που θέλουν ή περιμένουν να ακούσουν, η δραματοποίηση, η προσποίηση ότι ο ψυχικός γνωρίζει πολύ περισσότερα από όσα του επιτρέπουν οι 'οντότητες' ή που θεωρεί ο ίδιος ότι μπορεί να αποκαλύψει στο κοινό, κ.α..

Ένας τέτοιος, σπεσιαλίστας του είδους, που δε διστάζει να ομολογήσει αλλά και να προβάλλει δημόσια ότι οι 'μαγικές' του τεχνικές δεν είναι τίποτε άλλο παρά κόλπα που δημιουργεί ένας πολύ καλά γυμνασμένος νους, είναι ο βρετανός Derren Brown. Καταπλήσσοντας το κοινό του με μια ευρεία γκάμα μαγικών κόλπων, που περιλαμβάνουν το διάβασμα της σκέψης, την υποβολή, την επίκληση των πνευμάτων από νεκρά πρόσωπα, την αποκάλυψη ακριβέστατων πληροφοριών από ανθρώπους που δεν ξέρει τίποτε γι΄ αυτούς και πολλά άλλα, αποκαλύπτει ότι τα καταφέρνει όλα αυτά χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό ταχυδακτυλουργίας, πειθούς, ψυχολογίας, παραπλάνησης και θεατρινισμού. Χρησιμοποιώντας αυτές του τις ικανότητες εμφανίζεται ως ικανός να προβλέψει και να επηρεάσει τη σκέψη ανθρώπων με επιδέξιες υποβολές, χειριζόμενος τις διαδικασίες εξαγωγής συμπερασμάτων και διαβάζοντας τα υποκείμενα φυσικά σημεία της γλώσσας του σώματος για να διερευνήσει τι σκέφτεται ο αποδέκτης των τεχνικών του.

Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση όπου εκτελεί το παρακάτω πείραμα: σε 5 νέους ανθρώπους ζητάει να σχεδιάσουν το περίγραμμα του χεριού τους και μαζί με ένα μικρό προσωπικό τους αντικείμενο που δεν είναι γνωστό σ' αυτόν, τους ζητάει να τα εσωκλείσουν σε έναν φάκελο ο καθένας. Κάθε φάκελος έχει απ' έξω έναν αριθμό από το 1 έως το 5 και κάθε άτομο γνωρίζει τον αριθμό του φακέλου του, όχι όμως και ο Brown. Στη συνέχεια και αφού ανακατεύονται οι φάκελοι, ο Brown αποσύρεται για κάποιο χρονικό διάστημα λέγοντάς τους ότι θα διαλογιστεί επάνω στα αντικείμενα που περιέχονται στους φακέλους και θα γράψει μια περιγραφή για τη ζωή καθενός από τα άτομα αυτά. Πράγματι, μετά από λίγη ώρα οι φάκελοι επιστρέφουν, οι νέοι τους ανοίγουν και διαβάζοντας τα κείμενα μένουν άναυδοι. Ο Derren Brown έχει πέσει μέσα με μεγάλη ακρίβεια, σε ποσοστά που υπερβαίνουν το 80% και κάποιες φορές ακόμα και το 90%. Αναφέρει ακριβέστατες λεπτομέρειες από τη ζωή τους, ακόμα και γεγονότα που τους είχαν συμβεί σε πολύ μικρή ηλικία. Στη συνέχεια, ο γνωστός επαγγελματίας 'μάγος' τους ζητά να ανταλλάξουν μεταξύ τους τα κείμενα. Προς μεγάλη τους έκπληξη διαπιστώνουν πως όλα τα κείμενα είναι ολόιδια μεταξύ τους, ενώ ο ίδιος ο Brown αποκαλύπτει ότι τα είχε γράψει πριν από μερικούς μήνες.

Μαγεία; Επαφή με τον αόρατο κόσμο; Ή απλά μια ανθρώπινη λογική που ξέρει πολύ καλά να διαβάζει τα στερεότυπα που ισχύουν για κάθε άνθρωπο; Ένας καλός γνώστης στατιστικών και δημοσκοπήσεων θα μπορούσε να 'σερβίρει' το αυτονόητο σαν κάποια εξαιρετική υπερφυσική ικανότητα. Ο Derren Brown όμως δεν εξαπατά το κοινό του, αυτό άλλωστε αποτελεί και έναν κανόνα για τη συμμετοχή ενός επαγγελματία στον κύκλο των magicians. Απλά, είναι πολύ καλός στη δουλειά του, ίσως ακόμα πολύ καλύτερος από διάφορους επίδοξους ψυχικούς που κερδίζουν δημόσια αναγνώριση στοχεύοντας σε γενικότητες και στη συναισθηματική ένταση στην οποία βρίσκονται άνθρωποι που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τον πόνο του χαμού ενός προσφιλούς τους ατόμου.

Ένας άλλος τρόπος για να επιτευχθεί μια αύρα ευπιστίας γύρω από έναν άνθρωπο που ισχυρίζεται ψευδώς ότι έχει επαφή με τα αόρατα πεδία είναι η περίπτωση του 'hot reading' (θερμή ανάγνωση). Στην περίπτωση αυτή ο αναφερόμενος ως ψυχικός έχει λάβει πρότερη γνώση για πράγματα που σκοπεύει να πει, προσποιείται όμως ότι δε γνωρίζει τίποτε. Αυτό μπορεί εύκολα να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους, όπως με την επίσκεψη κάποιου συνεργάτη του στην κατοικία του ατόμου που θα είναι στη συνέχεια αποδέκτης της επίδειξης των υπερφυσικών ικανοτήτων του ψυχικού. Αν για παράδειγμα ο συνεργάτης έχει παρατηρήσει ότι ο άνθρωπος αυτός διατηρεί στο σπίτι του διάφορες μινιατούρες από κουκουβάγιες, ο ψυχικός στη συνέχεια θα ξεκινήσει μια δήλωση λέγοντας, "νιώθω ότι σας αρέσουν τα πουλιά, ιδιαίτερα τα νυχτόβια πουλιά". Ο αποδέκτης θα εντυπωσιαστεί από τη δήλωση και θα την επιβεβαιώσει με ενθουσιασμό, νομιμοποιώντας τον ψυχικό και κερδίζοντας την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία του.

Έτσι, με έναν καλό συνδυασμό των δύο παραπάνω τεχνικών, του cold και του hot reading, παράλληλα με μια φήμη που ενισχύεται από δημόσιες εμφανίσεις και έχοντας δυστυχώς πολύ συχνά ως δεδομένη την ευπιστία των ανθρώπων που πονάνε και αναζητούν κάθε είδους παρηγοριά, δε χρειάζεται να είναι κανείς Sherlock Holmes για να αγγίξει την επιτυχία στον τομέα αυτό. Άλλωστε, το να είναι κανείς Sherlock Holmes ή Derren Brown δεν είναι το ίδιο εύκολο όσο το να κερδίζει τις εντυπώσεις με γενικότητες και ακόμα περισσότερο, η αποκάλυψη του τρόπου μέσω του οποίου το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο που φαίνεται ως υπερφυσικός, είναι μια δράση που στοχεύει στην αύξηση της κριτικής ικανότητας των ανθρώπων.

Derren Brown δείχνει πώς μέντιουμ ξεγελάσει το κοινό τους χρησιμοποιώντας μια τεχνική που ονομάζεται κρύο ανάγνωση :

http://www.youtube.com/watch?v=btP_vy5cQq4&feature=player_embedded

Αμαλία Τσακίρη, για το ESOTERICA.gr

psixikafenomena