Λυκάνθρωποι στην Αρχαιότητα και το Βυζάντιο

Λυκάνθρωποι ή άνθρωποι-Λύκοι εμφανίζονται σε πολλές γερμανικές, γαλλικές και σκανδιναβικές ιστορίες. Σήμερα υπάρχει μια εικόνα γι' αυτά τα πλάσματα, που συνδυάζει σχεδόν όλες τις πτυχές των μύθων των Λυκανθρώπων σε όλο τον κόσμο, που μας έφερε το Χόλιγουντ.

Με τη βοήθεια της θρυλικής αδιαφορίας και της επιδεικτικής άγνοιας για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και την λαογραφία δημιουργήθηκε μια εικόνα για ένα επικίνδυνο τέρας στο εργοστάσιο Ονείρων της Καλιφόρνια, το Holywood.

O σύγχρονος λυκάνθρωπος είναι ένας άνθρωπος που είτε δαγκώνεται από έναν άλλο Λυκάνθρωπο ή έχει ένα πρόγονο με την ασθένεια αυτή. Οι Λυκάνθρωποι ζουν ανάμεσά μας και να αλλάζουν σε λύκους με τη πανσέληνο. Είναι ισχυρότεροι και ταχύτεροι από ότι οποιοδήποτε άτομο, καλύπτονται με γούνα και τα δόντια και νύχια τους επιμηκύνονται κατά τη διάρκεια της νύχτας αυτής γυρνούν στο φυσιολογικό όταν φύγει η νύχτα. Αυτοί οι λυκάνθρωποι κυνηγούν ανθρώπους και κάνουν τσιμπούσι τις νύχτες με πανσέληνο και τρώνε ανθρώπους που έχουν ξεγελάσει στη σπηλιά τους. Το μόνο πράγμα που μπορεί να σταματήσει ένα τέτοιο λυκάνθρωπο είναι μια ασημένια σφαίρα. Όλα τα άλλα όπλα δεν έχουν καμία χρησιμότητα. 

Μαζί με τους βρικόλακες, οι λυκάνθρωποι και οι μούμιες είχαν πολλές εμφανίσεις σε φθηνές ταινίες του σινεμά και έτσι γεννήθηκε αυτό το είδος ταινιών τρόμου. Αλλά αυτή η εικόνα ενόςλυκανθρώπου είναι αρκετά νέα και έχει τις ρίζες της εν μέρει στους μύθους και θρύλους που λέγονταν στη Γερμανία και τη Γαλλία κατά τον  Μεσαίωνα. Σε αυτό το δοκίμιο, θα ήθελα να δώσω μια καταγραφή από τις ιστορίες που οδήγησαν στην εφεύρεση ενός τέτοιου τέρατος. 

Οι οντότητες που αλλάζουν μορφή έχουν μακρά παράδοση στους περισσότερους λαούς σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και στο πρώτο έπος, όπως συχνά αποκαλείται, το έπος του Γκιλγκαμές της αρχαίας Σουμερίας, ο Γκιλγκαμές, βασιλιάς της Ουρούκ κατηγορεί τη θεά Ishtar ότι μεταμόρφωσε ένα βοσκό σε λύκο. Αν και είναι πιο πιθανό να πρόκειται για αλληγορία, περιέχει σαφώς την μεταμόρφωση σε λύκο:

"Αγαπούσες τον Ποιμένα, το Κύριο του κοπαδιού, που συνεχώς σου δώριζε ψωμί ψημένο στα κάρβουνα και που έσφαζε καθημερινά ένα παιδί για σένα. Ωστόσο, τον χτύπησες και τον μετέτρεψες σε λύκο, τόσο οι δικοί του βοσκοί να τον κυνηγούν τώρα και τα δικά του σκυλιά να δαγκώνουν τις κνήμες του." 

(Έπος του Γκιλγκαμές, Tablet VI)

Στην ελληνική φιλολογία περιγράφεται επίσης φαινόμενο Λυκανθρωπισμού. Η περίπτωση του Λυκάονα. Ο Παυσανίας στα "Αρκαδικά" του καταγράφει το περιστατικό:

"Κατά τη γνώμη μου ο Λυκάων ήταν σύγχρονος με τον βασιλιά των Αθηναίων Κέκροπα, όμως οι δύο τους δεν υπήρξαν εξίσου συνετοί στην αναζήτηση του καλύτερου τρόπου λατρείας: ο Κέκρωψ ονόμασε πρώτος τον Δία ύπατο (ύψιστο θεό) και έκρινε, πως δεν είναι σωστό να θυσιάσει ζωντανή ύπαρξη και πρόσφερε στο βωμό γλυκίσματα του τόπου, που τα ονομάζουν πελάνους ακόμα και τώρα οι Αθηναίοι. Ο Λυκάων όμως έφερε πάνω στο βωμό του Λύκαιου Δία ανθρώπινο βρέφος και θυσίασε το βρέφος, για να βρέξει το βωμό με αίμα." 

(Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, "Αρκαδικά",VIII, 2, 3-3.1)

Μετά την βεβήλωση του βωμού ο Ζευς τιμώρησε τον Λυκάονα και τον μεταμόρφωσε σε λύκο. Ο Παυσανίας, όπως φαίνεται και από το κείμενο, επιδοκιμάζει τον Κέκρωπα τον οποίο αποκαλεί συνετό στην αναζήτηση του σωστότερου τρόπου λατρείας.

Μια άλλη μελέτη διερευνά το πώς οι γιατροί της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντιμετώπιζαν τα άτομα που πάσχουν από Λυκανθρωπία, μια ψυχική διαταραχή όπου ο ασθενής πιστεύει ότι είναι ή έχει μετατραπεί σε λύκο και συμπεριφέρεται λύκος. Η ασθένεια αυτή είναι η βάση για τους θρυλικούς λυκανθρώπους.

Στο "Λυκανθρωπία κατά τους βυζαντινούς χρόνους (330-1453 μ.Χ.)," τέσσερις επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Αθηνών εξετάζουν τα γραπτά έξι βυζαντινών γιατρών, για να δούν τι πίστευαν ότι ήταν η Λυκανθρωπία και πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Ο Οριβάσιος, γιατρός του 4ου αιώνα του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη, περιγράφει τη Λυκανθρωπία στο έργο του Synagogae medicae:

"Σχετικά με τη Λυκανθρωπία. Πρόσωπα που επηρεάζονται από τη Λυκανθρωπία βγαίνουν κατά τις νυκτερινές ώρες και περιπλανιούνται ανάμεσα στους τάφους. Μπορείτε να τους αναγνωρίσετε από τα ακόλουθα σημεία: είναι χλωμοί με ξηρά, θαμπά και κούφια μάτια, χωρίς δάκρυα, η γλώσσα είναι εξαιρετικά ξηρή και χωρίς σάλιο. Είναι πολύ διψασμένοι και τα πόδια τους είναι καλυμμένα με σημάδια από τα συχνά εμπόδια. Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η Λυκανθρωπία είναι ένα είδος μελαγχολίας που πρέπει να αντιμετωπίζεται με αφαίμαξη μέχρι λιποθυμίας και να προσφέρετε την κατάλληλη διατροφή και λουτρά με γλυκό νερό. Κάθαρση από την Ιερά της Διακολοκυνθίνης ή δια της σικυώνας ιερά πρέπει να εφαρμόζεται δύο φορές ή τρεις φορές και στη συνέχεια χρησιμοποιήστε την οχιά theriaca και άλλες θεραπευτικές μεθόδους για τη μελαγχολία. Όταν η ασθένεια πλησιάζει, θα πρέπει να ησυχάζετε τον ασθενή με τη χρήση υγρής κομπρέσας και οπίου, να τρίβετε τα αυτιά και τα ρουθούνια, μια υπνοφόρο μέθοδο." 

Άλλοι ιατρικοί συγγραφείς δίνουν επίσης παρόμοια συμπτώματα μέσα σε αυτή τη διαταραχή.
Ο Μιχαήλ Ψελλός, ένα σημαντικός φιλόσοφος και ιστορικός του 11ου αιώνα στο Βυζάντιο, περιγράφει εν συντομία την αρρώστια στο στίχο στο έργο του Carmen de Re Medica:

"Η Λυκανθρωπία είναι μια κατάσταση μελαγχολίας 
Σημασία ίδια με τη μισανθρωπία. 
Μπορείτε να αναγνωρίσετε το προσβεβλημένο άνθρωπο 
Τρέχει γύρω από τους τάφους κατά τη διάρκεια της νύχτας 
Χλωμό, ξηρό, λυπημένο και με απρόσεκτη την εμφάνισή του." 

Ακόμα και ο συγγραφέας του 14ου αιώνα, Ιωάννης Ακτουάριος, έχει μια παρόμοια περιγραφή της νόσου:

"Η Λυκανθρωπία είναι ένα είδος μελαγχολίας που καθιστά τα προσβεβλημένα άτομα να περιφέρονται τις νυχτερινές ώρες, να επισκέπτονται τους τάφους και τους ερημότοπους σαν λύκοι και να επιστρέφουν το πρωί με την ανθρώπινη μορφή τους και μένουν στο σπίτι. Σε κάθε περίπτωση, θα έχουν έλκη στα πόδια και τις κνήμες, λόγω των πτώσεων στις πέτρες και αγκάθια, έχουν ξηρά μάτια και γλώσσα και αδύναμη όραση. Μερικοί ασθενείς φοβούνται το θάνατο, ενώ άλλοι τον επιθυμούν. Μερικοί ασθενείς αποφεύγουν να μιλούν και να παραμείνουν σιωπηλοί και λυπημένοι, ενώ άλλοι προσπαθούν να συνομιλούν με τους ανθρώπους." 

Οι συγγραφείς του άρθρου σημειώνουν ότι αυτοί οι βυζαντινοί γιατροί είδαν τη Λυκανθρωπία ως ένα είδος μελαγχολίας ή μανίας και αυτή η αλλαγή σε ζώο ήταν παραισθήσεις της φαντασίας του ασθενούς. Οι βυζαντινοί ιατρικοί συγγραφείς συχνά αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές στα έργα τους, περιλαμβανομένης της επιληψίας, της μανίας, της άνοιας, της μελαγχολίας, της φρενίτιδας, του ληθάργου, της αϋπνίας, της κατάθλιψης και παράνοια.

Το άρθρο συγκρίνει επίσης τις απόψεις αυτές με εκείνες της Δυτικής Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και της πρώιμης σύγχρονης περιόδου, όπου η Λυκανθρωπία θεωρήθηκε ως ένα είδος θεϊκή κατάρα ή δαιμονική κατοχή και αντέδρασε με δολοφονίες ανθρώπων που ενεργούσαν σαν λύκοι. Άλλοι πίστευαν ότι ήταν αιρετικοί, όπως μάγισσες, οδηγώντας κάποιες αρχές σε εκστρατείες για να τους συλλάβουν και να τους εκτελέσουν τους. Ένας Γάλλος δικαστής του 16ου αιώνα ήταν υπεύθυνος για την καύση πάνω από 600 μαγισσών και λυκανθρώπων.

Το άρθρο σημειώνει ότι ένας Βυζαντινός αυτοκράτορας ο Ιουστίνος Β '(565-578 μ.Χ.), μπορεί να έπασχε από αυτή την ψυχική διαταραχή. Από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, ο Ιουστίνος έδειξε σημάδια σοβαρής ψυχιατρικής ασθένειας, η οποία περιελάμβανε το περπάτημα γύρω από τους τοίχους του παλατιού ή το νιαούρισμα και επίσης μιμούταν τη συμπεριφορά των σκύλων και των γάτων. Ο αυτοκράτορας πετούσε επίσης αντικείμενα από τα παράθυρα του παλατιού κατά τη διάρκεια εκρήξεις του θυμού και σε μία περίπτωση απαίτησε ότι ο Ορθόδοξος Πατριάρχης να φοράει το καπέλο μιας γυναίκας.

Αόρατα Γεγονότα
Αναφορές:

1. https://www.scribd.com/doc/192578736/Wettstein-Werewolf
2. Το άρθρο "Η Λυκανθρωπία στα βυζαντινά χρόνια (330-1453 μ.Χ.)", από την Ε.Πουλάκου-Ρεμπελάκου, Χ.Τσιάμη και Γ.Παντλάκου, Δ. Πλουμπίδη, βρίσκεται στον Τόμο 20, Τεύχος 4 του περιοδικού Ιστορία της Ψυχιατρικής (2009 ).
3. http://aorata-gegonota.blogspot.gr/2013/01/blog-post_8163.html

aorata-gegonota