Η ρετσινιά των δίσεκτων

«Μην παντρευτείτε το ...;.., ούτε κανένα άλλο δίσεκτο έτος». «Μη συνάψετε σχέσεις που θέλετε να έχουν διάρκεια». «Μην κλείσετε σημαντικές συμφωνίες». «Μην κτίσετε». «Μην αγοράσετε σπίτι». «Μην αγοράσετε αυτοκίνητο». Μη, μη, μη... «O δίσεκτος χρόνος εγκυμονεί κινδύνους και συμφορές». Πρόκειται για ορισμένες από τις προλήψεις που επικρατούν σε όσους πιστεύουν σε δεισιδαιμονίες. Γιατί όμως τα δίσεκτα έτη προκαλούν... πονοκέφαλο στους προληπτικούς;
Υπάρχουν λέξεις που το πρώτο τους συνθετικό ακούγεται όμοια με το πρώτο συνθετικό της λέξης δίσεκτος, όπως η δυστυχία, η δυσκολία, η δυσχέρεια, η δυσαρέσκεια. Oι λέξεις αυτές φανερώνουν άσχημα συναισθήματα και καταστάσεις. Ωστόσο, η λέξη δίσεκτος προέρχεται από το λατινικό bisextus που σημαίνει δύο φορές έκτος, ενώ στα ελληνικά αναλύεται ως δις + έκτος. Συνεπώς, το δις (δύο φορές) του δίσεκτου έτους δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το προθεματικό μόριο -δυσ- που προσδίδει δυσάρεστες ιδιότητες στο δεύτερο συνθετικό κάποιων λέξεων
Ιουλιανό και Γρηγοριανό Γιατί, όμως, μια φορά στα τέσσερα χρόνια έχουμε μια επιπλέον μέρα; Πρόκειται για κάποιο τυχαίο γεγονός ή υπάρχει επιστημονική εξήγηση; O χρόνος μετριέται με δύο διαφορετικά χρονικά διαστήματα: την ημέρα (ο χρόνος που κάνει η Γη για μια περιστροφή γύρω από τον εαυτό της) και το έτος (ο χρόνος τον οποίο κάνει η Γη για μια περιφορά γύρω από τον Ηλιο). Ενα έτος έχει 8.675 ώρες, 48 λεπτά και 46 δευτερόλεπτα. Αν αυτός ο αριθμός διαιρεθεί με το 24 τις ώρες μίας ημέρας, το αποτέλεσμα είναι 365 ημέρες ενώ υπολείπεται ένα διάστημα χρόνου περίπου έξι ωρών. Αυτό το προσθέτουμε μία φορά στα τέσσερα έτη, όταν αυτές οι ώρες συμπληρώσουν ένα 24ωρο.
Στην αρχαιότητα υπήρχε το ετήσιο ημερολόγιο που είχε θεσπίσει ο Πομπήιος Νουμάς (714-671 π.Χ.) , το οποίο περιλάμβανε 365 μέρες, άφηνε, όμως, κάθε χρόνο υπόλοιπο έξι ωρών. Το υπόλοιπο αυτό με το πέρασμα του χρόνου συσσωρεύτηκε και δημιούργησε προβλήματα στις αλλαγές των εποχών. Το 44 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρ θέλοντας να διορθώσει τις χρονικές ασυμφωνίες, απευθύνθηκε στον Αλεξανδρινό αστρονόμο Σωσιγένη. Αυτός δημιούργησε το Ιουλιανό ημερολόγιο, βασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ιππάρχου (ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα είχε προσδιορίσει ότι το ηλιακό ή τροπικό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242 ημέρες), το οποίο αποτελούνταν από περιόδους τεσσάρων ετών: τα τρία πρώτα έτη αριθμούσαν 365 μέρες και το τέταρτο 366 μέρες. Αρχικά, η επιπλέον μέρα προστέθηκε μεταξύ 24 και 25 Φεβρουαρίου, με την 24η Φεβρουαρίου να υπολογίζεται δύο φορές και να αποτελεί την έκτη μέρα πριν από την 1η Μαρτίου, που αποτελούσε τη ρωμαϊκή Πρωτοχρονιά. Ετσι, η εμβόλιμη μέρα ονομάστηκε δις έκτη και από αυτήν πήρε το όνομά του και το έτος.
Παρ όλα αυτά, μετέπειτα ακριβέστερες μετρήσεις έδειξαν ότι από κάθε έτος δεν περίσσευαν έξι ώρες, αλλά κάτι λιγότερο, που κάθε 129 χρόνια δημιουργούσε και πάλι προβλήματα. Ετσι, το 1572, προς τιμήν του Πάπα Γρηγορίου ΙΓ, δημιουργήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο, το οποίο άρχισε σταδιακά να εφαρμόζεται από το 1895. Στην Ελλάδα υιοθετήθηκε το 1923. Η έναρξη εφαρμογής του ορίστηκε στις 16 Φεβρουαρίου, ημερομηνία που το 1923 ορίστηκε ως 1η Μαρτίου, καθώς το λάθος των λεπτών είχε πλέον συσσωρευτεί σε 13 μέρες! Ετσι, το 1923 στην Ελλάδα ήταν ένα έτος με μόνο 352 μέρες. Εξάλλου, οι συγκεκριμένες 13 μέρες αποτελούν τη διαφορά των παλαιοημερολογιτών με τους υπολοίπους.
Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: Γιατί τα δίσεκτα έτη θεωρούνται γρουσούζικα; Η... πηγή του κακού βρίσκεται στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. «Oι Ρωμαίοι ήταν εξαιρετικά θρησκόληπτοι άνθρωποι. Για κάθε ημέρα, όπως και για καθετί που αφορούσε τη ζωή τους, τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, τους δρόμους, είχαν ένα θεό, τον οποίο λάτρευαν με τελετές και θυσίες. Oμως, η εμβόλιμη μέρα, λόγω του ότι από τη μία μπήκε στη ζωή τους σχετικά αργά, ενώ από την άλλη παρεμβαλλόταν κάθε τέσσερα χρόνια, δεν είχε δικό της θεό και έτσι θεωρούνταν αποφράδα. Δεισιδαιμονίες τυραννούσαν τους Ρωμαίους μήπως εκείνη την ημέρα τους συμβεί κάτι κακό. Oι φόβοι εκείνοι επεκτάθηκαν για όλο το δίσεκτο έτος.

«Το δίσεκτο έτος δεν είναι δύστυχο»

Αν ζούσε ο Γιώργος Σεφέρης, σήμερα θα γιόρταζε τα γενέθλιά του. Ο ποιητής γεννήθηκε 29 Φεβρουαρίου, έσβηνε δηλαδή τα κεράκια στην τούρτα του κάθε τέσσερα χρόνια. Επιπλέον δε, παρά τις δεισιδαιμονίες που συνδέονται με τα δίσεκτα έτη, κάθε άλλο παρά άτυχος στάθηκε στη ζωή του ο νομπελίστας. Η ιστορία έχει καταγράψει αρκετές διασημότητες που γεννήθηκαν την «αποφράδα» μέρα του δίσεκτου έτους. Ανάμεσά τους και κάποιες που ανήκαν στη σφαίρα της μεγαλοφυΐας. Υποτίθεται ότι οι γάμοι που τελούνται σε δίσεκτο έτος θα είναι καταδικασμένοι. Περιέργως πώς, στη Βρετανία η παράδοση ήθελε τα δίσεκτα έτη να κάνουν οι γυναίκες πρόταση γάμου, κάτι που εντέλει περιορίστηκε μόνο για τις 29 τρέχοντος, λόγω της κατάχρησης του δικαιώματος. Κατά τα άλλα, πιστεύεται πως στις 29 Φεβρουαρίου συμβαίνουν τα πλέον ασυνήθιστα. Όπως, π.χ., οι δίκες των Μαγισσών του Σάλεμ που ξεκίνησαν τη συγκεκριμένη ημερομηνία του 1692.

Σε παλιό μεσαιωνικό τραγούδι (του νεκρού αδελφού) έχουμε πανελλήνια χρήση της έκφρασης "δίσεχτος χρόνος'', για κάθε χρόνο δυστυχίας και δυσχερειών. «"Ηρτανε χρόνοι δίσεχτοι και μήνες οργισμένοι''».

Στους ευρωπαϊκούς λαούς οι αγρότες φοβούνται την 29η μέρα του Φλεβάρη. Τη θεωρούν ανώμαλη και δυσοίωνη αφού αυτή σημαδεύει το δίσεκτο χρόνο. Στις ελληνικές παραδόσεις μνημονεύεται ο Άγιος Κασσιανός, το συναξάρι του οποίου κάνει λόγο για έναν πλούσιο και μορφωμένο Ρωμαίο πλην όμως μεμψίμοιρο και οκνηρό Άγιο, που τον τιμώρησε ο Θεός με αραιό εορτασμό. «Δεν έχασαν την ευκαιρία οι Έλληνες και τα 'ριξαν στον Άγιο Κασσιανό. Για οτιδήποτε κακό αυτός τα φταίει. Τον λένε "γρουσούζη'' και "τεμπέλη'' και δικαιολογούν έτσι τη δική τους δεισιδαιμονία. Το 'χουν σε κακό να πιάσουν δουλειά εκείνη την ημέρα».

Είναι το διαχρονικό δώρο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας προς την Ανθρωπότητα - μία επιπλέον μέρα κάθε τέσσερα χρόνια. Για τους περισσότερους από εμάς, η άφιξη της 29ης ημέρας του Φεβρουαρίου σημαίνει ότι θα εργαστούμε μία μέρα περισσότερο αυτό τον μήνα, ότι θα προστεθεί άλλη μία μέρα στο στεγαστικό μας δάνειο και ότι ...; ...; ...;. Πιθανώς γι' αυτό και να θεωρείται, σε όλο τον κόσμο, και γρουσούζικο το κάθε δίσεκτο έτος.
Οπωσδήποτε εκείνοι που είναι άτυχοι είναι όσοι γεννήθηκαν την 29η μέρα ενός Φεβρουαρίου, καθότι γενέθλια θα γιορτάζουν μόνο μία φορά στα 4 χρόνια. Από άλλη άποψη αυτό μπορεί να θεωρείται και «τύχη καλή» αφού, εάν η ηλικία μετριέται με το κάθε πότε έχεις τα γενέθλιά σου, είναι προφανές πως ένας 40άρης σήμερα, γεννημένος σε έτος δίσεκτο, είναι μόλις 10 ετών!
Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στους τυχερούς-άτυχους που γεννήθηκαν αυτή την ημέρα, 29η του Φεβρουαρίου:
-Ο Πάπας Παύλος ο 3ος, το 1468 (γενικώς, όπως θα δείτε, οι εκκλησίες έχουν αρκετούς... δίσεκτους).
-Ο Ιταλός συνθέτης Τζοακίνο Ροσίνι, το 1792.
-Ο Γαλλο-Πολωνός ζωγράφος Μπάλθους, το 1908.
-Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, το 1940.
-Ο Αλγερινός ράι μουσικός Καλέντ, το 1960.

Πώς βρίσκουμε τα δίσεκτα έτη;
Ο Ιούλιος Καίσαρ το 46 π.X. αποφάσισε η διάρκεια του έτους να είναι 365 ημέρες, αλλά να προστίθεται και μία ημέρα κάθε τέσσερα χρόνια. Αυτή μάλιστα την προσέθεταν στις 6 Μαρτίου, δηλαδή στη ρωμαϊκή επικράτεια ζούσαν την 6η Μαρτίου δύο φορές, εξ ου και η λέξη «δίσεκτος». Μόνο που αυτό έδινε μια «υπερδιόρθωση» κατά 12 λεπτά κάθε χρόνο. Υστερα από περίπου 1.000 χρόνια αυτή η μικρή διαφορά έφθασε να έχει συσσωρεύσει μέσα στο μέγεθος του έτους ένα λάθος περίπου οκτώ ημερών, δημιουργώντας προβλήματα στις εκκλησιαστικές εορτές. Φυσικό λοιπόν να δράσει ένας υψηλόβαθμος εκκλησιαστικός αξιωματούχος και το 1582 ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' κάνει τα εξής: α) Ως επόμενη ημέρα της 4ης Οκτωβρίου 1582 ορίζεται η 15η Οκτωβρίου 1582. Εξαφανίζει δηλαδή σε μία νύχτα 10 ημέρες από τη χρονιά. β) Δίσεκτα όρισε να είναι τα χρόνια που διαιρούνται ακριβώς με το 4. Προσοχή όμως: όσα αρχίζουν αιώνα, διαιρούνται ακριβώς με το 4 αλλά όχι ακριβώς με το 400, δεν θα είναι δίσεκτα. Π.χ., το 1900, αν και διαιρείται ακριβώς με το 4, δεν ήταν δίσεκτο, ενώ το 2000 ήταν.

x-files.pblogs.gr