Αιγαίο: Το άκρως απόρρητο σχέδιο Κίσινγκερ

To συμπέρασμα από την Έκθεση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, του Μαΐου του 1976, όταν ο τότε υπουργός Χένρι Κίσινγκερ είχε αποφασίσει να μεσολαβήσει ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία.


Η Ελλάδα θα χρειασθεί να κάνει τις πιο σοβαρές παραχωρήσεις σε σύγκριση με το προηγούμενο στάτους κβο. Αυτό είναι το συμπέρασμα από την Έκθεση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, του Μαΐου του 1976, όταν ο τότε υπουργός Εξωτερικών δρ Χένρι Κίσινγκερ είχε αποφασίσει να αναμειχθεί ο ίδιος σε μια προσπάθεια μεσολάβησης ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία.

Οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών, Κωνσταντίνος Καραμανλής και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, είχαν συμφωνήσει στη διαπραγμάτευση των διμερών εκκρεμοτήτων χωρίς να καταλήξουν ποτέ σε θετικά αποτελέσματα. Ο Κίσινγκερ είχε ζητήσει από το Τμήμα Αναλύσεων και Πληροφοριών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να συντάξει μια μακροσκελή έκθεση για την ιστορία των προβλημάτων του Αιγαίου αλλά και τα πιθανά σενάρια επίλυσής τους.

Η Έκθεση δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» τον Μάρτιο του 2002 από τον κ.
Παπαχελά, όταν αποχαρακτηρίστηκε από τα αμερικανικά αρχεία (με την πάροδο 25ετίας). Η έκθεση αυτή με τίτλο «Η αμερικανική πολιτική στο Αιγαίο» δόθηκε στον Αμερικανό υπουργό στις 17 Μαΐου 1976 και αποτέλεσε στη συνέχεια τη βάση ενός «σχεδίου Κίσινγκερ», που δεν καρποφόρησε ως το 1977, οπότε και ο κ. Κίσινγκερ έφυγε από την ηγεσία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Το σχέδιο -του οποίου αποσπάσματα μεταφέρω, επειδή πολλά μπορεί να αντιληφθεί ο αναγνώστης για τα σήμερον τεκταινόμενα- προέβλεπε είτε μια φόρμουλα διευθέτησης των εκκρεμοτήτων στο Αιγαίο βάσει ενός πάρε-δώσε σε ζητήματα όπως τα 12 μίλια και ο ελληνικός εναέριος χώρος, είτε πάλι μια λύση-πακέτο για Κύπρο και Αιγαίο ταυτόχρονα.

Σε κάθε περίπτωση η έκθεση υπογράμμιζε ότι «η Ελλάδα θα χρειασθεί να κάνει τις πιο σοβαρές παραχωρήσεις, σε σύγκριση με το προηγούμενο στάτους κβο». Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πόσο λίγο έχουν αλλάξει ορισμένα από τα προβλήματα που εμπόδιζαν την επίτευξη συμφωνίας, όπως το αδιέξοδο στο Κυπριακό και η επιμονή της Άγκυρας να αποφύγει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Την ίδια στιγμή εντύπωση προκαλεί πόσο πιο ανισοβαρής είναι πλέον η ατζέντα των ελληνοτουρκικών εκκρεμοτήτων, σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Το 1976 θεωρείτο «ιστορική πρακτική» η μη παραβίαση από τα τουρκικά αεροσκάφη του εναέριου χώρου των 10 μιλίων γύρω από τα ελληνικά νησιά και οι περίφημες «γκρίζες ζώνες» δεν είχαν καν εμφανισθεί στο προσκήνιο.

Αναφέρεται στην Έκθεση, ότι από τον Ιούλιο του 1974 και μετά η Κύπρος αποτελεί τη βασική πηγή έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Οι συνεχιζόμενες όμως διενέξεις γύρω από το Αιγαίο μπορεί - πολύ περισσότερο από ό,τι η Κύπρος- να προκαλέσουν άμεση σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών, είτε από λάθος είτε βάσει σχεδίου.

Ο Δημήτρης Μπίτσιος, τότε υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Καραμανλή, εξήγησε, τον Απρίλιο 1976, πως οι Έλληνες ανησυχούν μήπως οι Τούρκοι κάνουν κάποια προκλητική στρατιωτική ή άλλη ενέργεια για να ενισχύσουν τις διεκδικήσεις τους σε θαλάσσιες περιοχές που η Ελλάδα θεωρεί δικές της. Η τουρκική κυβέρνηση δεχόταν εξάλλου μεγάλες εσωτερικές πιέσεις για να δείξει πως δεν δέχεται μια κατάσταση στην οποία το Αιγαίο εμφανίζεται ως ελληνική λίμνη.

Οι ΗΠΑ υποστήριζαν ότι επί της αρχής τα ζητήματα του Αιγαίου θα μπορούσαν να λυθούν με μια διαπραγμάτευση με πρακτικούς συμβιβασμούς σε θέματα όπως η κοινή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Οι ΗΠΑ, προκειμένου να αποφευχθεί η στρατιωτική λύση ενημέρωσε τις δυο χώρες ότι θα αντιταχθεί σε τέτοιο ενδεχόμενο και ήλπιζε πως με αυτή την τοποθέτηση θα υπήρχε αποτροπή ή απόκρουση τουρκικών ενεργειών, όπως πτήσεων στρατιωτικών αεροσκαφών πάνω από τα ελληνικά νησιά, γυμνασίων σε ορισμένες περιοχές ή ακόμη και της αποστολής ερευνητικού σκάφους σε αμφισβητούμενες περιοχές.

Έχουμε κάθε λόγο να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε να εμπλακούμε στην κρίση του Αιγαίου. Είναι προς το συμφέρον μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προωθήσουμε μια λύση των εκκρεμοτήτων του Αιγαίου ή τουλάχιστον να μην αφήσουμε να μετατραπούν σε πηγή σύρραξης», αναφέρεται στην Έκθεση.

Στη συνέχεια αναφέρονται οι βασικές πτυχές του προβλήματος του Αιγαίου. 

Για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας τονίζεται πως δεν μπορεί να λυθεί εύκολα με την παραπομπή του και μόνο στο Διεθνές Δικαστήριο. Αυτή η μεθόδευση θα μπορούσε να είναι κομμάτι μιας τελικής συμφωνίας. Ειδικότερα θα μπορούσε να βοηθήσει την ελληνική κυβέρνηση να κάνει τις υποχωρήσεις που απαιτεί μια συμφωνία.

Πέρασαν από τότε 38 χρόνια. Η Τουρκία όχι μόνον δεν έλαβε υπόψη τις αμερικανικές συστάσεις, παρ' όλο που ήσαν ευνοϊκές γι' αυτήν, αλλά οσημέραι καθίσταται και πιο απειλητική. Η θέση της Ελλάδας είναι σαφώς υποβαθμισμένη, με τις συνεχείς υποχωρήσεις, βήμα-βήμα, σύμφωνα με τις τουρκικές απαιτήσεις. Και δεν φαίνεται ότι μπορούμε να ελπίζουμε σε αλλαγή κατεύθυνσης.


sahiel.gr