Οι απειλές που αναδύονται το 2013 σε παγκόσμιο γεωπολιτικό επίπεδο

Το 1913, έτος-ορόσημο για τη Ρωσία και τον υπόλοιπο κόσμο, σηματοδότησε την είσοδο της ανθρωπότητας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακριβώς έναν αιώνα μετά, το 2013, ο κόσμος βρίσκεται και πάλι μπροστά σ' ένα σταυροδρόμι. Διαισθάνεται τις μεγάλες αλλαγές που έρχονται, αλλά αδυνατεί να προβλέψει πού θα οδηγήσουν τον κόσμο οι παρούσες εξελίξεις. 


Του Fyodor Lukyanov* 
Russia and India Report
18 Ιανουαρίου 2013 
Απόδοση: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους 

Η μαγεία των αριθμών δεν ασκεί την ίδια γοητεία σε όλους. Φυσικά, συγκρίνοντας ιστορικές περιόδους που απέχουν η μία από την άλλη «στρογγυλούς» αριθμούς, θα βρείτε αρκετούς παραλληλισμούς. Ειδικά, μάλιστα, αν πρόκειται για την αρχή ενός αιώνα, μια περίοδο κατά την οποία ο κόσμος βιώνει συνήθως μια κάπως μεγαλύτερη αστάθεια, λόγω της μετάβασης από τη μια εκατονταετηρίδα στην άλλη. 

Όλοι όσοι έζησαν επί Σοβιετικής Ένωσης θα θυμούνται ότι το έτος 1913 αποτέλεσε το σημείο αναφοράς μέχρι και την εποχή του «ανεπτυγμένου σοσιαλισμού». Η προ-επαναστατική χρονιά εμφανιζόταν στις στατιστικές επετηρίδες σαν το «σημείο εκκίνησης», για να αναδειχθεί η ανάπτυξη της χώρας υπό το σοβιετικό καθεστώς. 

Στη δεκαετία του 1970, βέβαια, η σύγκριση με τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα δεν είχε κανένα πρακτικό νόημα, αν και η ημερομηνία δεν εμφανιζόταν τυχαία ως μέτρο σύγκρισης. Το 1913 ήταν η χρονιά αιχμής μιας επιτυχούς αναπτυξιακής πορείας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Μιας πορείας που διακόπηκε απότομα την επόμενη χρονιά, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησαν και άλλες κρίσεις και και καίρια πλήγματα στη χώρα, με επιπτώσεις που σε κάποιο βαθμό δεν έχουν ακόμα ξεπεραστεί πλήρως. Εν τω μεταξύ, το 1913 ο αυτοκρατορικός οίκος των Ρομανόφ γιόρταζε με λαμπρότητα την 300ή επέτειο της ανόδου του στο θρόνο, ανυποψίαστος για όσα θα επακολουθούσαν... 

Το 1913 δεν ήταν «ιδιαίτερη» χρονιά μόνο για τη Ρωσία. Οι βαλκανικές χώρες βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Στην φάση εκείνη η κρίση εξελισσόταν σε τοπικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει άμεση εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων. Ωστόσο, η συσσώρευση «καυσίμων» για τη μεγάλη σύγκρουση που θα έβαζε φωτιά σ’ όλη την Ευρώπη είχε ολοκληρωθεί και αρκούσε μόνο μια σπίθα για να ανάψει. 

Την ίδια στιγμή, στην Άπω Ανατολή, η νεοσύστατη Δημοκρατία της Κίνας βρισκόταν επίσης σε πυρετώδη κατάσταση. Δολοφονίες, πραξικοπήματα, εξεγέρσεις, κ.ο.κ. 

Στο Μεξικό, η εξουσία από την αρχή του 1913 είχε αλλάξει χέρια αρκετές φορές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Woodrow Wilson ορκιζόταν Πρόεδρος και σύντομα θα οδηγούσε την Αμερική στην έξοδό της στην παγκόσμια σκηνή, αποφασίζοντας να παρέμβει δυναμικά στον πόλεμο στην Ευρώπη. Μετά από την λήξη του πολέμου, πρότεινε την εγκαθίδρυση μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, η οποία, όπως αποδείχθηκε, ήταν περιττή εκείνη τη χρονική στιγμή και για τη διεθνή κοινότητα και για την ίδια του τη χώρα. 

Την παραμονή της αναγόρευσης του στην Ουάσιγκτον, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη παρέλαση με σουφραζέτες, σηματοδοτώντας έτσι την έναρξη των μαχών του 20ου αιώνα για την ισότητα. Την ίδια χρονιά, τα αμερικανικά στρατεύματα, υπό τις διαταγές του στρατηγού John Pershing, κατέστειλαν βίαια μια εξέγερση στις Φιλιππίνες, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 2.000 πολίτες. 

Την ίδια περίοδο, στο Παρίσι διεξαγόταν το Αραβικό Συνέδριο. Οι σύνεδροι ήταν Άραβες εθνικιστές και το θέμα των συζητήσεών τους ήταν οι προοπτικές που αναδύονταν για τις χώρες τους με φόντο την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος έμελλε να ηγηθεί του κινήματος που θα διαμέλιζε τη Βρετανική Αυτοκρατορία, εργαζόταν τότε ως δικηγόρος στη Νότια Αφρική και μόλις είχε αρχίσει να συμμετέχει ενεργά στον αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα, καθοδηγώντας εκεί το κίνημα των ανθρακωρύχων ινδικής καταγωγής. 

Εκ των υστέρων, πολλά από τα γεγονότα του 1913 φαντάζουν μοιραία και αναπόφευκτα. Αλλά τότε πολύ δύσκολα θα μπορούσε κανείς να μαντέψει τι επρόκειτο να συμβεί. Ο Παλαιός Κόσμος προσπάθησε να αγνοήσει την καταστροφή που τον πλησίαζε απειλητικά, αν και τα σύννεφα συγκεντρώνονταν από τα τέλη του περασμένου (19ου) αιώνα. 

Έτσι ακριβώς και σήμερα, στο κατώφλι του 2013, αναμένουμε αλλαγές, αλλά, όπως πάντα, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποιά από τα επερχόμενα γεγονότα θα αλλάξουν τον ρου της ιστορίας. 

Το 2013 μόλις μπήκε και όλα δείχνουν ότι θα συνεχιστούν οι «ζυμώσεις» στον Αραβικό κόσμο, αλλά και ότι οι αλλαγές αυτές θα παίρνουν μια ολοένα και πιο τρομακτική μορφή. Αν πριν από εκατό χρόνια η «πυριτιδαποθήκη» βρισκόταν στα Βαλκάνια, σήμερα βρίσκεται στη Μέση Ανατολή. Οι εσωτερικές αιματηρές συγκρούσεις συνεχίζονται στη Συρία, η Ιορδανία βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την επόμενη κρίση, το παλαιστινιακό πρόβλημα περνάει σε άλλη φάση, κατά την οποία το ζήτημα μιας πραγματικής κρατικής υπόστασης της Παλαιστίνης έχει επί της ουσίας κλείσει. 

Στην Αίγυπτο παγιοποιείται η εξουσία της «Μουσουλμανικής Αδελφότητας». Όλες οι εξελίξεις «βάφονται» με τα χρώματα της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο κλάδων του Ισλάμ, των Σουνιτών και των Σιιτών. Και εδώ είναι προφανής ο παραλληλισμός με τα Βαλκάνια πριν από έναν αιώνα. Τότε, όπως και σήμερα, τόσο το εθνικιστικό, όσο και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, είχαν στην βάση τους ισχυρά θρησκευτικά κίνητρα. 

Ωστόσο, αντίθετα με ό,τι συνέβη στα Βαλκάνια πριν από έναν αιώνα, στη δική μας εποχή η Μέση Ανατολή δεν θα γίνει ο πυροκροτητής ενός παγκοσμίου πολέμου. Η ειρωνεία, αν θέλετε, έγκειται στο γεγονός ότι, παρ’ όλη την εκρηκτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, το κυρίως μέτωπο των γεωπολιτικών εντάσεων δεν βρίσκεται εδώ, αλλά στην Ανατολική Ασία και στην περιοχή του Ειρηνικού. 

Οι ΗΠΑ και η Κίνα είναι σήμερα οι δύο μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις. Βρίσκονται σε μια περίεργη κατάσταση αδιάσπαστης χρηματοπιστωτικής και οικονομικής αλληλεξάρτησης, ενώ περνούν συγχρόνως σε μια φάση στρατιωτικής αντιπαλότητας. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο αυτών δυνάμεων είναι αυτές που καθορίζουν σήμερα τις προοπτικές για την σταθερότητα στον κόσμο. 

Ωστόσο, παρά την διαφαινόμενη οξεία αντιπαράθεση, η πιθανότητα ενός παγκοσμίου πολέμου σε αυτή τη φάση θα πρέπει μάλλον να αποκλειστεί λόγω της ύπαρξης πυρηνικών όπλων. Τα όπλα αυτά, κατά πολλούς η πιο θανατηφόρα εφεύρεση του περασμένου αιώνα, έχει εξαναγκάσει τους πολιτικούς να αναλογίζονται πιο σοβαρά τις συνέπειες μιας παγκόσμιας σύρραξης, από ό,τι έπραξαν οι πολιτικοί ταγοί το 1913-1914. 

Έτσι, αν και οι απειλές του 2013 είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες και πιο συγκεχυμένες σε σχέση με το 1913, κάποια μαθήματα από την ιστορία του εικοστού αιώνα ο κόσμος τα έχει μάθει αρκετά καλά. 

Όμως, η συνεχής φθορά των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και η αίσθηση του κινδύνου που διαχέεται στον αέρα είναι τα στοιχεία εκείνα που συνδέουν το παγκόσμιο γίγνεσθαι των αρχών του 20ου αιώνα με το σήμερα, όπως επίσης και η απροθυμία να πιστέψουν οι ηγέτες ότι ίσως η κατάσταση να μην είναι αναστρέψιμη. 

Μία από τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου του 1913, ο ποιητής Rainer Maria Rilke, έγραφε από το Παρίσι σε έναν Αυστριακό φίλο του: 

«Αυτό μονάχα εύχομαι για το 1914, 1915, 1916, 1917 και για όλα τα επόμενα χρόνια... Ειρήνη και μια ήρεμη ζωή με τους ανθρώπους που αγαπά ο καθένας μας, μακριά από τις μεγάλες πόλεις»...

Τα λόγια αυτά τα έγραψε ο Rilke οκτώ μόλις μήνες πριν από τον Παγκόσμιο Πόλεμο που κατέστρεψε την Γηραιά Ήπειρο και τον κόσμο όπως τον ήξερε η ανθρωπότητα μέχρι τότε. 

--------
*Ο Fyodor Lukyanov είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού «Russia in Global Affairs» και πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής της Ρωσίας. 

Πηγή: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους