Η ελεύθερη βούληση δεν είναι αυταπάτη

Ένα πείραμα-ορόσημο της δεκαετίας του '80, που είχε δείξει πως δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση, τίθεται σήμερα υπό αμφισβήτηση.

Το 1983, ο νευροεπιστήμονας Μπέντζαμιν Λίμπετ ζήτησε από εθελοντές να τοποθετήσουν ηλεκτρόδια στο κρανίο τους και στη συνέχεια να λυγίσουν το δάχτυλό τους ή τον καρπό. Όταν το έκαναν, τις κινήσεις τους ακολούθησε μία πτώση στα σήματα που καταγράφονταν, αυτό που ονομάζεται «δυναμική ετοιμότητας». Ο Λίμπετ ερμήνευσε αυτή τη δυναμική ως την προετοιμασία του εγκεφάλου για την πραγματοποίηση της κίνησης.

Η δυναμική ετοιμότητας σημειώθηκε ελάχιστα δέκατα του δευτερολέπτου προτού οι εθελοντές να αναφέρουν ότι είχαν αποφασίσει να κινηθούν. Ο Λίμπετ κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι ασυναίσθητες νευρικές διαδικασίες καθορίζουν τις ενέργειές μας πριν καν να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε λάβει μία απόφαση.

Από τότε, πολλοί έχουν υποστηρίξει πως το πείραμα αποδεικνύει ότι η ελεύθερη βούληση είναι μία αυταπάτη -ένα συμπέρασμα που πάντα αμφισβητούνταν, κυρίως αφού δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η δυναμική ετοιμότητας αντιπροσωπεύει την απόφαση για κίνηση.

Ηχητικές αποφάσεις

Δύο σκεπτικιστές της ερμηνείας του Λίμπετ, ο Τζεφ Μίλερ και η Τζούντι Τρεβένα από το Πανεπιστήμιο του Οτάγκο, στη Νέα Ζηλανδία, προσπάθησαν να εξηγήσουν τι ακριβώς υποκινεί τη δυναμική ετοιμότητας, εφαρμόζοντας ένα παρόμοιο πείραμα με ένα μπρελόκ.

Και αυτοί χρησιμοποίησαν ηλεκτρόδια αλλά αντί να αφήσουν τους εθελοντές ελεύθερους να επιλέξουν οι ίδιοι πότε θα κινηθούν, τους ζήτησαν οι ίδιοι να περιμένουν μέχρι να ακούσουν έναν ηχητικό τόνο πριν να αποφασίσουν εάν θα χτυπήσουν το κλειδί.

Αν και υπήρχε δυναμική ετοιμότητας πριν οι εθελοντές να πάρουν την απόφασή τους για να κινηθούν, το σήμα ήταν το ίδιο είτε είχαν επιλέξει να χτυπήσουν το κλειδί είτε όχι. Ο Μίλερ κατέληξε στο συμπέρασμα πως η δυναμική ετοιμότητας ίσως να αποτελεί σημάδι ότι ο εγκέφαλος είναι συγκεντρωμένος και δεν δείχνει πως έχει παρθεί μία απόφαση.

Ο Μίλερ και η Τρεβένα δεν κατάφεραν να βρουν ούτε σε δεύτερο πείραμα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι λαμβάνονται αποφάσεις υποσυνείδητα. Στο δεύτερο πείραμα, ζήτησαν από τους εθελοντές να πιέσουν ένα πλήκτρο μόλις ακούσουν τον ήχο, αλλά οι ίδιοι έπρεπε να επιλέξουν εκείνη τη στιγμή εάν θα χρησιμοποιούσαν το δεξί ή το αριστερό τους χέρι. Δεδομένου ότι η κίνηση στα δεξιά άκρα σχετίζεται με τα σήματα του εγκεφάλου στο αριστερό ημισφαίριο και αντίστροφα, οι δυο ερευνητές υποστήριξαν πως εάν μία ασυναίσθητη διαδικασία καθοδηγεί αυτή την απόφαση, το σημείο του εγκεφάλου το οποίο θα ενεργοποιηθεί θα πρέπει να εξαρτάται από το χέρι που θα επιλεγεί. Παρόλα αυτά, δεν κατάφεραν να βρουν τέτοιο συσχετισμό.

Ο Μαρσέλ Μπρας, από το Πανεπιστήμιο του Γκεντ στο Βέλγιο, υποστηρίζει πως είναι λάθος να υιοθετήσουμε τα αποτελέσματα του Μίλερ και της Τρεβένα για να επανερμηνεύσουμε το πείραμα του Λίμπετ, στο οποίο οι εθελοντές δεν υποκινούνταν για να λάβουν κάποια απόφαση. Ο ηχητικός τόνος «αλλάζει το πρότυπο παράδειγμα», επομένως δεν υπάρχει σύγκριση μεταξύ των δύο. Επιπλέον, το 2008, ο Μπρας και οι συνεργάτες του βρήκαν στοιχεία στη δραστηριότητα του εγκεφάλου που προέβλεπαν με μεγαλύτερη σιγουριά εάν το άτομο θα πίεζε το πλήκτρο ή όχι, πριν καν να συνειδητοποιήσει ότι έχει πάρει την απόφαση.

Ο Φρανκ Ντάργκιν, όμως, ψυχολόγος στο Κολλέγιο Σουάρθμορ της Πενσυλβάνια, υποστηρίζει πως τα αποτελέσματα του Μπρας «φαίνεται να κλονίζουν την ερμηνεία του Λίμπετ,» αν και ο ίδιος δεν την απορρίπτει εντελώς.

πηγή