Μπορεί η τεχνολογία να καταργήσει τα μετρητά;

Από τότε που εφευρέθηκαν τα μετρητά τον 7ο π.Χ. αιώνα είναι γενικότερα ο πιο βολικός τρόπος να πληρώνει κανείς για τις καθημερινές του αγορές. 

Καθώς, όμως, γίνονται ευκολότερες οι ηλεκτρονικές πληρωμές, οι οικονομολόγοι αρχίζουν να αναρωτιούνται αν τελειώνει η εποχή των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων. Ο Κένεθ Ρογκόφ του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ θεωρεί ότι τελείωσε. Υποστηρίζει ότι η κατάργηση των νομισμάτων σε φυσική μορφή θα βοηθούσε τις κυβερνήσεις να συλλέγουν περισσότερους φόρους, να καταπολεμούν την εγκληματικότητα και ν’ αναπτύξουν καλύτερη νομισματική πολιτική.

Οι πλούσιες χώρες εξαρτώνται όλο και λιγότερο από τα μετρητά, καθώς γίνονται όλο και πιο δημοφιλή οι χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες, τα «ψηφιακά πορτοφόλια» και άλλα υποκατάστατα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα το 2008 υπήρχαν 83 μηχανήματα ανά 100 χιλιάδες κατοίκους αλλά είχαν μειωθεί σε 68 μέχρι το 2012. Παρόλα αυτά, τα μετρητά παραμένουν σημαντικά και προκαλούν μια σειρά από προβλήματα. Η πλαστογράφησή τους είναι ένα απ’ αυτά. 

Το 2013 η Τράπεζα της Αγγλίας αφαίρεσε από την κυκλοφορία 680.000 πλαστά χαρτονομίσματα ονομαστικής αξίας 14,6 εκατ. ευρώ. Τ’ αυθεντικά μετρητά είναι χρήσιμα για τους εγκληματίες και με άλλους τρόπους αφού χάρη σε αυτά οι συναλλαγές είναι ανώνυμες: κανείς δεν μπορεί να βρει ποιος αγόρασε ένα κιλό κοκαΐνης εξετάζοντας τα μετρητά που χρησιμοποίησε.

Στις χώρες του ΟΟΣΑ το μέγεθος της «παραοικονομίας», δηλαδή των συναλλαγών που αποκρύπτονται από την κυβέρνηση είτε πρόκειται γι’ αγοραπωλησίες ναρκωτικών είτε πρόκειται για αδήλωτο εισόδημα από μπέιμπι σίτινγκ, υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί στο 20% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του κ. Ρογκόφ, στην πλειοψηφία των χωρών περισσότερες από τις μισές συναλλαγές σε μετρητά είναι αδήλωτες. Τα χαρτονομίσματα με υψηλή ονομαστική αξία είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τους εγκληματίες. Στην Ευρώπη κυκλοφορούν χαρτονομίσματα των 500 ευρώ με συνολική αξία 295 δισ. ευρώ και ένα εκατομμύριο ευρώ σε τέτοια χαρτονομίσματα ζυγίζει μόλις 2,2 κιλά.

Η κατάργηση των μετρητών θα εξάλειφε αυτομάτως το πρόβλημα της πλαστογράφησής τους και η συνεπακόλουθη μείωση της εγκληματικότητας θα ήταν ευλογία σε κοινωνικό και σε οικονομικό επίπεδο. Μόνο ο περιορισμός της φοροδιαφυγής θ’ απέφερε μεγάλα κέρδη στα δημόσια ταμεία. Σύμφωνα με ερευνητές του πανεπιστημίου Tufts, αν καταργούνταν τα μετρητά στις ΗΠΑ, τα φορολογικά έσοδα θ’ αυξάνονταν κατά 100 δισ. δολάρια τον χρόνο (77,65 δισ. ευρώ). Στο επίπεδο της νομισματικής πολιτικής, η υιοθέτηση αρνητικών επιτοκίων δανεισμού από τις κεντρικές τράπεζες θα ήταν αποτελεσματικότερη. Οσο υπάρχουν μετρητά, οι κεντρικοί τραπεζίτες υποθέτουν ότι η επιβολή αρνητικών επιτοκίων δανεισμού απλώς θα οδηγήσει τους καταθέτες να μετατρέψουν τα χρήματά τους σε μεγάλα χαρτονομίσματα και να τ’ αποσύρουν από τις τράπεζες χωρίς να τα ρίξουν στην πραγματική οικονομία.

Ωστόσο, η μετάβαση στο ψηφιακό χρήμα κρύβει και προβλήματα. Ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο πολλοί τίμιοι άνθρωποι δεν διαθέτουν τραπεζικό λογαριασμό και εξαρτώνται πλήρως από τα μετρητά. Ορισμένοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι θα μειωθούν τα έσοδα των κεντρικών τραπεζών από την αγορά κρατικών ομολόγων, στις ΗΠΑ το κέρδος υπολογίζεται σε 20 δισ. δολάρια τον χρόνο, αν και αυτές οι απώλειες θ’ αντισταθμίζονταν πολλαπλάσια από την αύξηση των φορολογικών εσόδων. Υπάρχει και το ερώτημα του αν οι ψηφοφόροι θ’ ανέχονταν την κατάργηση της ιδιωτικότητας που συνεπάγεται η κατάργηση των μετρητών. Ορισμένοι θα μπορούσαν να θυμώσουν τόσο πολύ ώστε να σταματήσουν να χρησιμοποιούν το εθνικό νόμισμα και να μετατρέψουν τις καταθέσεις τους σε συνάλλαγμα ή σε ψηφιακά νομίσματα όπως το Bitcoin.

Μια συμβιβαστική λύση θα ήταν η σταδιακή κατάργηση των χαρτονομισμάτων με μεγάλη ονομαστική αξία, ώστε και οι μικρές συναλλαγές να εξακολουθήσουν να είναι ιδιωτικές και η ζωή των εγκληματιών, πλην των μικροεγκληματιών, να γίνει δυσκολότερη.
kathimerini