Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ MOZART

Οι πολλαπλές πτυχές
μιάς μουσικής μεγαλοφυίας

Στις 27 του Γενάρη του 1756, ένα κυριακάτικο βράδυ, γεννήθηκε ίσως η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία όλων των εποχών, ο Wolfgang Amadeus Mozart. Η ιδιαιτερότητά του σε σχέση με άλλες μουσικές προσωπικότητες έχει ενδιαφέρον, στο ότι η μουσική παιδεία δεν επέδρασε πάνω του με άλλο τρόπο, παρά να βγάλει απλά στο φως γνώσεις, που ήταν χαραγμένες στο παιδί αυτό απο τη γέννηση του.       Στην ηλικία των πέντε ετών, σύμφωνα με αδιάψευστες μαρτυρίες των ιστορικών, τον συνέλαβε ένα βράδυ ο πατέρας του να κάθεται στο γραφείο του σπιτιού με μιά πέννα στο χέρι τόσο απορροφημένος από τη δουλειά του, που δεν σήκωνε καν κεφάλι. Οταν τον πλησίασε ο πατέρας του είδε με κατάπληξη, πώς είχε γεμίσει με νότες ένα ολόκληρο φύλλο χαρτιού μουσικής. Καθώς τα μικρά του δάχτυλα δεν ήξεραν να χρησιμοποιούν την πέννα με ευχέρεια, κάθε στιγμή άφηνε να πέφτουν μεγάλες σταγόνες μελανιού, που τις καθάριζε με την άκρη του μανικιού του, ενώ το πρόσωπο και τα ρούχα του είχαν μαυρίσει από μελάνι. Ο πατέρας του χωρίς να τον αποπάρει τον ρώτησε χαϊδευτικά τί φτιάχνει στο χαρτί. Εκείνος του απάντησε σχεδόν αδιάφορα: «Γράφω ένα κονσέρτο για κλαβεσέν», χωρίς να σηκώσει τα μάτια απο το χαρτί. Ο πατέρας του Λεοπόλδος -μουσικός και ο ίδιος- και οι φίλοι του πήραν το χειρόγραφο και με έκφραση υπέρτατου θαυμασμού διαπίστωσαν, ότι ο μικρός είχε γράψει το μουσικό θέμα και μέρος της ανάπτυξης ενός κονσέρτου.      Έτσι έδωσε τα πρώτα δείγματα της μουσικής του μεγαλοφυίας ο Mozart, που στην εφηβική του ηλικία είχε συνθέσει ήδη ένα μεγάλο μέρος των έργων του. Το παιδί θαύμα μπορούσε να συνθέτει έργα γιά όλα τα όργανα με την ίδια ευχέρεια και ταχύτητα, που ένας κοινός θνητός γράφει ένα γράμμα και μάλιστα χωρίς τη βοήθεια μουσικού οργάνου. Βέβαια η μοναδική αυτή ιδιοφυία δεν έζησε ποτέ σαν αληθινό παιδί, αφού κάτω από την καθοδήγηση του πατέρα του και μαζί με την αδελφή του -που ήταν και κείνη παιδί θαύμα- ταξίδευε ακατάπαυστα, για να δίνει κονσέρτα σε όλη την Ευρώπη. Στη διάρκεια βέβαια αυτών των ταξειδιών το παιδί θαύμα εξουθενώθηκε απο την σωματική κόπωση,   αλλα και υπέστη την αρνητική επίδραση πολλών λοιμώξεων, γεγονός, που μάλλον επέδρασε και στον πρώιμο θανατο του αργότερα.  Φαίνεται, ότι πέραν της δημιουργικής μουσικής του ικανότητας ζούσε την ζωή του άτακτα,  με κακή οικονομική διαχείριση και γενικότερη ανοργανωσιά. Για όλους αυτούς τους λόγους επικρίθηκε και απο τον πατέρα του, ο οποίος απετέλεσε και τον ουσιαστικό του manager σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ακόμη και η στάση του απέναντι στη μουσική δημιουργία ήταν παρορμητική, αφού παραγωγικές μουσικές περίοδοι διακόπτονταν συχνά απο μεγάλες περιόδους απόλυτης ασωτείας, επιπολαιότητας και κραιπάλης(1).      Πολλοί μουσικοί, αλλά και ιστορικοί της μουσικής δεν σοκάρονται καθόλου από την ιδέα, ότι ο Mozart μπορεί να είχε εξαντλήσει το δημιουργικό του δυναμικό στην ηλικία των τριάντα πέντε χρόνων. Είχε ήδη προσφέρει τόσα πολλά σε κάθε μουσική έκφραση του καιρού του, που πιθανόν να προσέθετε ελάχιστα αν ζούσε πενήντα χρόνια ακόμη. Ο ίδιος είχε γράψει στα εικοσιένα του χρόνια: «να ζήσει κανείς μέχρι που να μήν μπορεί να προσφέρει τίποτε καινούργιο στη μουσική». Το δημιουργικό του δυναμικό προσδιορίζεται σε 644 συνθέσεις, που κάθε μία αντιπροσωπεύει πιθανά και μια νέα μουσική κατάκτηση στην επεξεργασία της μουσικής φόρμας, όσο η εξέλιξη του συνθέτη προχωρούσε.  α αα Εδώ από κάτω να μπεί το βίντεο Γ ααα      To πρώτο μέρος της «Μικρής Νυκτερινής Μουσικής» του Mozart από τηνAdvent Chamber Orchestra συνοδευόμενο από χρωματιστή κυλιόμενη μπάρα, η οποία δείχνει το όργανο, που παίζει κάθε στιγμή (πρώτο βιολί, δεύτερο βιολί, βιόλα, βιολαντσέλλο και κοντραμπάσσο). α α α     Το παράφωνο κουαρτέτο εγχόρδων Κ 465 (1785) έχει αναφερθεί σαν μία ένδειξη της εξέλιξης, που μπορούσε να είχε ο συνθέτης, αν δεν είχε πεθάνει. Βέβαια, οι εραστές της μουσικής την εποχή εκείνη δεν θα μπορούσαν πιθανά να αφομοιώσουν αυτό το είδος μουσικής, που ουσιαστικά έγινε αποδεκτό μετά απο εκατό και πλέον χρόνια. Ισως ο Mozart είχε σταματήσει να εξερευνά μουσικές κατευθύνσεις, που προκαλούσαν την αποδοκιμασία του κοινού(2).         Διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του ο Mozart δεν θα μπορούσε να φανταστεί μια άλλη εφαρμογή του έργου του, στη σύγχρονη Ιατρική Επιστήμη. Πρόσφατες επιστημονικά έγκυρες έρευνες έδειξαν, ότι η ακρόαση της μουσικής του Mozart μπορεί να βελτιώνει τις χωροχρονικές ικανότητες αντίληψης των σπουδαστών κολλεγίου(3).Μας κάνει λοιπόν πιο έξυπνους η ακρόαση της μουσικής του Mozart;       Περαιτέρω έρευνες γύρω απο τη θεραπευτική αξία της μουσικής του Mozart έγιναν και σε ασθενείς με επιληψία, όπου και αποδείχθηκε, ότι η ακρόαση του Mozart -και μάλιστα μιάς  συγκεκριμένης σονάτας, της Κ 448- μπορεί να μειώνει τον αριθμό και της σοβαρότητα των επιληπτικών κρίσεων σε ασθενείς ακόμη και σε επιληπτικό κώμα(4). α  α  εδώ από κάτω το βίντεο A ααα Έρευνες απέδειξαν, ότι η σονάτα του Mozart σε Ρε μείζονα γιά δύο πιάνα K 448 μπορεί να μειώνει τον αριθμό και τη σοβαρότητα επιληπτικών κρίσεων. α  αααα ααααα      Οι ερευνητές που συμμετείχαν στην παραπάνω μελέτη έδωσαν μιά πιθανή εξήγηση στο φαινόμενο δηλαδή, ότι η λεπτή αρχιτεκτονική υφή της μουσικής του παιδιού θαύματος μπορεί να αποκαθιστά την ρυθμική φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου, που στην περίπτωση της επιληψίας παθαίνει ένα είδος “αρρυθμίας”. Η μουσική του Mozart είναι απλή, αλλά και μεγαλοφυής, διαθέτει μελωδία, αλλά και άκρως εγκεφαλική ανάπτυξη με τέτοιο όμως τρόπο δοσμένη, που να τρέφει μυαλό αλλά και ψυχή. Ετσι χρησιμοποιείται κατ’ εξοχήν στίς συνεδρίες μουσικοθεραπείας με στόχο την χαλάρωση (relaxation) και την αντιμετώπιση του ψυχοσωματικού stress, ιδιαίτερα τα αργά μέρη με ρυθμική αγωγή andante. αααα      Σε μία πρωτοποριακή μελέτη που έγινε πρόσφατα (1998-1999) στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο βρέθηκε, ότι η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί με σκοπό τη χαλάρωση και την μείωση του ψυχοσωματικού στρές ακόμη και σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε καρδιολογική μονάδα εντατικής θεραπείας. Η επίδραση της χαλαρωτικής μουσικής στον εγκέφαλο μας μπορεί να μεταφράζεται ευεργετικά σε μείωση των καρδιακών παλμών αλλά και της αρτηριακής πίεσης.  Στη μελέτη αυτή, που δοκιμάσθηκε ένας μεγάλος αριθμός μουσικών ηχοχρωμάτων η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών που μετείχαν (95%) θεωρεί, ότι ο ήχος του φλάουτου αποτελεί ένα απο τα πλέον χαλαρωτικά - θεραπευτικά ηχοχρώματα (Dritsas A. The effects of music on hemodynamicand neuroendocrine parameters in cardiac patients. Proceedings of the 2ndinternational meeting of the Onassis Cardiac Surgery Center, Athens, December 2000).                      Aρχαίες παραδόσεις και μυθολογίες συγκλίνουν πάνω στό ζήτημα των θεραπευτικών δυνατοτήτων του αυλού. Στίς απόψεις αυτές έρχονται να προστεθούν και τα σύγχρονα επιστημονικά στοιχεία, μέσω της επιστήμης της μουσικοθεραπείας, που ενισχύουν αντικειμενικά την χρήση τού ξύλινου πνευστού ως μαγικού αυλού.      Στο παραπάνω βίντεο ακούγονται αποσπάσματα από την όπερα του Μοzart  «O Μαγικός Αυλός» (από την ταινία Αmadeus, Milos Forman, 1984). a

     Ο Wolfgang Amadeus Mozart πέθανε νέος, τριάντα πέντε χρόνων, απο άγνωστη ασθένεια. Οι περισσότεροι ιστορικοί της Iατρικής θεωρούν, ότι πρέπει να έπασχε από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια λόγω χρονίων λοιμώξεων, που, όπως προαναφέραμε, ήταν ίσως και αποτέλεσμα ανοσοκαταστολής συνέπεια της κόπωσης, που του προκάλεσαν τα ασταμάτητα ταξείδια στην Ευρώπη.

     Ο συνθέτης είχε προαισθανθεί το θάνατο του και τίς τελευταίες του στιγμές συνέθετε μία νεκρώσιμη ακολουθία, το γνωστό Ρέκβιεμ. Στίς 5 του Δεκέμβρη του 1791, μια παγωμένη χειμωνιάτικη νύχτα, ο ευλογημένος των Θεών συνθέτης αφήνει την τελευταία του πνοή. Την επομένη μια νεκροφόρα τρίτης κατηγορίας, σαν αυτές που προορίζονταν για τούς απόρους, αφήνει τη σωρό αυτής της μεγαλοφυίας σε έναν ομαδικό τάφο. Εκει τον περίμεναν τα ανώνυμα κόκκαλα κοινών θνητών, που όπως και εκείνος, είχαν υποφέρει, αγωνισθεί και βρεί την τελική  γαλήνη στο θάνατο. Κοινή γαρ η τύχη...

α

αα Δ+Ε

   

ααα

     Αριστερά: Το τελευταίο μέρος από τη Σονάτα Νο 11 για πιάνο του Mozart, γνωστό ως Alla Turca, εκτελεσμένο με μιά κιθάρα και τέσσερα χέρια.

     Δεξιά: Απόσπασμα από την 40η συμφωνία του Μοzart με ηλεκτρική κιθάρα.

   Ο Οδ. Ελύτης διατυπώνει μια ξεχωριστή άποψη για τη μουσική του Mozart⁽⁵⁾, που όσο παιρνουν τα χρόνια ακούγεται όλο και πιό νέα, όλο και πιό φυσική. Για αυτό το λόγο έχει τη δυνατότητα να αποκαθιστά μέσα μας τη χαμένη αρμονία, με άλλα λόγια τη δυνατότητα να θεραπεύει. Λέει λοιπόν ο Ελύτης για την μουσική του Mozart:  Η μουσικη του έχει το αυτοδύναμο ένος φυσικού πίδακα, που μας θαμπώνει, κάνει τα πράγματα να κολυμπούν μισό μέτρο πάνω απο το έδαφος, σε μιά σωστή πλημμύρα φωτός, λαμπερές ψιχάλες ήχων, που διασχίζουν λοξά το σκοτεινό μας παράθυρο…

    

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

     (1) Δρόσος Γ.: «Β.Α. Μότσαρτ. Η Ζωή, το έργο, η εποχή του», εκδ. «Ζαχαρόπουλος», 1989.

     (2) Μόδης Θ.: «Προβλέψεις. Προσεγγίζοντας επιστημονικά τα προμηνύματα του αύριο», «Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης», 1996.

     (3) Rausher FH et al.: «Listening to Mozart enhances spatial-temporal reasoning: towards a neurophysiological basis», Neurosci Lett 1995;185:44-47.

     (4) Hughes JR et al.: «The Mozart Effect on epileptiform activity», Clin Electroencephalogr 1998;29:109-119.

     (5) Οδυσσέας Ελύτης: «Ευχαριστώ, Wolfgang Amadeus. Εν Λευκώ», σελ. 249-253, εκδ. «Ίκαρος».

   Σημείωση

   Ο κ. Θανάσης Δρίτσας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Σπούδασε ιατρική στο πανε- πιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία (1987-1994) στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s & Hammersmith Hospital, RPMS, London, UK.  Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές μελέτησε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους Κώστα Κυδωνιάτη και Γιάννη Ιωαννίδη και παρακολούθησε σεμινάρια σύνθεσης στην Royal Academy of Music, London, UK. Πολλές επιστημονικές του εργασίες έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά υψηλού δείκτη αναφοράς (citation impact factor) στα αντικείμενα της υπερτροφικής μυοκαρδιοπάθειας, των καρδιακών αρρυθμιών, της αιμοδυναμικής της καρδιακής βηματοδότησης, της καρδιακής ανεπάρκειας, της φυσιολογίας της άσκησης και της καρδιακής αποκατάστασης (cardiac rehabilitation).

Έχει αναγνωρισθεί διεθνώς ως πρωτοπόρος για την κλινική και ερευνητική του δραστηριότητα στη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού μέσου (music medicine) και αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Ευρωπαικής Καρδιολογικής Εταιρείας (FESC), μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Μουσικοθεραπείας (ΑΜΤΑ) και της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM). Παραγωγός της εκπομπής Μαγικός Αυλός του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΑ (1999-2001). Ως προσκεκλημένος ομιλητής έχει δώσει διαλέξεις και παράλληλα συναυλίες με έργα του ως συνθέτης σε πολλά επιστημονικά συνέδρια και αίθουσες συναυλιών στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

    Εχουν κυκλοφορήσει σε δίσκους (CD) τα έργα του: Εικόνες-String Images (MUSICA VIVA 2002), Υδατογραφίες (PROTASIS MUSIC 2004), Δύο Μουσικά Παραμύθια (LYRA 2005), Μορφέας-Θεραπευτικό CD που χρησιμοποιεί εμβρυικούς ήχους  για εισαγωγή ύπνου σε συνεργασία με τον αμερικανό αναισθησιολόγο Fred Schwartz (INFO HEALTH 2004), Θεραπευτικοί ήχοι απ’ όλο τον κόσμο (εκδ. Ελευθεροτυπία /Ε-Ιατρικά 2004). Επίσης είναι συγγραφέας του βιβλίου Η Μουσική ως Φάρμακο (ΙΝFO HEALTH 2003) και είχε την εκδοτική επιμέλεια των βιβλίων Μουσικοκινητικά Δρώμενα ως Θεραπευτική Αγωγή (εκδ. Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2003) και η Τέχνη ως Μέσον Θεραπευτικής Αγωγής (εκδ. Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2004). Η μουσική του χρησιμοποιήθηκε από την χορογραφική ομάδα διεθνούς φήμης Gelabert-Azzopardi Companya de Danca στο Edinburgh International Art Festival 2004-Arthur’s Feet σε μία παράσταση την οποία παρουσίασαν ως χορευτές άτομα με αναπηρίες. 

   Εχει ιδρύσει και είναι Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής & Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Εργάζεται ως καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο από το 1995 και είναι υπεύθυνος του τμήματος Δοκιμασιών Κόπωσης, Εργοσπιρομετρίας, Φυσιολογίας της Ασκησης και Καρδιακής Αποκατάστασης.

     Το υλικό, που απετέλεσε τη βάση του παραπάνω άρθρου προέρχεται απο την εκπομπή «Μαγικός Αυλός», που παρουσίασε ο συγγραφέας απο το Γ΄ Πρόγραμμα της ΕΡΑ κατά την περίοδο (1999-2001). Έχει δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του κ. Δρίτσα:www.cardiac music.gr. Τα βίντεο αναρτήθηκαν με επιμέλεια της «Ελεύθερης Έρευνας».

freeinquiry.gr