Σενάρια Αρμαγεδδώνα: σύγκρουση της γης με αστεροειδή

Μια πρόσφατη είδηση μας προειδοποιεί ότι τεράστιος αστεροειδής θα περάσει στις 14 Σεπτεμβρίου κοντά από τη γη. Πόσο όμως πραγματικά απειλείται η ύπαρξη του ανθρώπινου πολιτισμού από ένα τέτοιο φαινόμενο σύγκρουσης;

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει δημοφιλή διάφορα σενάρια καταστροφικών συγκρούσεων της γης με κάποιο ουράνιο σώμα, κατά προτίμηση αστεροειδή ή κομήτη. Βιβλία επιστημονικής φαντασίας έχουν γραφεί, ταινίες έχουν γυριστεί και κάποιες φορές η είδηση φτάνει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι κάποιος αστεροειδής θα περάσει από “απόσταση αναπνοής” από τον πλανήτη μας, κάποιες φορές χωρίς να διευκρινίζει πόσο κοντινή είναι πραγματικά αυτή η απόσταση.

Στα πρώτα στάδια της ζωής του ηλιακού μας συστήματος συγκρούσεις τέτοιων σωμάτων με πλανήτες ήταν συχνές, όπως μαρτυρούν εξάλλου και οι πλείστοι κρατήρες που παρατηρούνται στην επιφάνεια της Σελήνης, του πλανήτη Άρη και άλλων σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Μάλιστα μια θεωρία σχηματισμού της Σελήνης υποστηρίζει ότι ο δορυφόρος μας δημιουργήθηκε από τη σύγκρουση του πλανήτη μας με κάποιο άλλο πλανετοειδές, και την εκτόξευση υλικού στο διάστημα το οποίο αργότερα συμπυκνώθηκε σε τροχιά γύρω από τη γη. Αλλά σήμερα οι συγκρούσεις που παρατηρούμε είναι πολύ πιο σπάνιες. Μία από τις πιο εντυπωσιακές τέτοιες συγκρούσεις, που παρατηρήθηκε από γήινα και διαστημικά τηλεσκόπια, ήταν εκείνη του κομήτη Shoemaker-Levy με τον Δία, τον μεγαλύτερο σε μάζα πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Και είναι αυτός ο πλανήτης Δίας που συχνά αποτελεί μια ασπίδα για τη ζωή στη γη, γιατί χάρη στην μεγάλη βαρυτική έλξη που ασκεί σε κομήτες και αστεροειδείς τους εκτρέπει από τροχιές οι οποίες πλησιάζουν πλανητες του εσώτερου ηλιακού συστήματος, όπως η γη.

Ωστόσο συγκρούσεις αστεροειδών με τη γη εξακολουθούν να συμβαίνουν, κυρίως λόγω συγκρούσεων μεταξύ σωμάτων που τα εκτρέπουν από τις τροχιές τους. Ο ίδιος ο Δίας με τη βαρυτική του επίδραση κάποιες φορές εκτρέπει κομήτες από την αρχική τους τροχιά με απρόβλεπτες συνέπειες. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στη συχνότητα συγκρούσεων αστεροειδών και άλλων σωμάτων με τη γη και τις συνέπειές της:

Τα τελευταία 600 εκατομμύρια χρόνια υπολογίζεται ότι στη γη έχουν προσκρούσει περίπου 60 σώματα διαμέτρου πάνω από 5 χιλιόμετρα. Τέτοια σώματα αφήνουν κρατήρες διαμέτρου δεκάδων έως εκατοντάδων χιλιομέτρων και ίσως να ευθύνονται για κάποια από τα επεισόδια μαζικού αφανισμού ειδών στον πλανήτη. Το πιο διάσημο τέτοιο περιστατικό είναι εκείνο που οδήγησε στον μαζικό αφανισμό των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, ανοίγοντας το δρόμο στα θηλαστικά να επικρατήσουν στη γη, και τελικά επιτρέποντας στον άνθρωπο να εξελιχθεί. Ο αφανισμός αυτός συμπίπτει χρονικά με την πρόσκρουση ενός αστεροειδή διαμέτρου τουλάχιστον 10 χιλιομέτρων, ο οποίος άφησε τον τεράστιο κρατήρα Chicxulub στη χερσόνησο Yukatan του Μεξικού, διαμέτρου 150 χιλιομέτρων. Ωστόσο άλλες επιβεβαιωμένες προσκρούσεις μετεωριτών δεν συνέπεσαν με φαινόμενα αφανισμού, και αντιστρόφως, πολλοί από τους μαζικούς αφανισμούς δεν έχουν συσχετιστεί με πτώσεις μετεωριτών. Είναι λοιπόν πιθανόν ότι κάποιες προσκρούσεις μεγάλων σωμάτων δεν έχουν τόσο καταστροφικές συνέπειες, αλλά επίσης και ότι φαινόμενα εγγενή στη γη (όπως πχ ηφαιστειακή δραστηριότητα και οι κλιματικές αλλαγές) έχουν πιο δραματικές συνέπειες για τη ζωή στη γη.

Μικρότερα σώματα εισέρχονται στην γήινη ατμόσφαιρα πιο συχνά: υπολογίζεται ότι ένα σώμα διαμέτρου μερικών δεκάδων μέτρων εισέρχεται στη γη κάθε 300 με 400 χρόνια. Τέτοιοι μετεωρίτες μπορεί να φτάσουν στην επιφάνεια δημιουργώντας κρατήρες διαμέτρου μερικών χιλιομέτρων, ή να εκραγούν στην ατμόσφαιρα, όπως συνέβη στην Tunguska της Ρωσίας το 1908. Η έκρηξη της Tunguska είχε ως αποτέλεσμα ένα ωστικό κύμα που ισοπέδωσε εκατομμύρια δέντρα σε μια έκταση 2150 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Παρόλο που ένα τέτοιο φαινόμενο είναι πράγματι καταστροφικό για την περιοχή στην οποία συμβαίνει, πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην αποφυγή θυμάτων: η σπανιότητα των φαινομένων αυτών σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της γης καλύπτεται από νερό, αλλά και με το γεγονός ότι και στη στεριά οι κατοικημένες εκτάσεις καλύπτουν μόνο ένα μικρό μέρος της επιφάνειας του εδάφους, έχει ως αποτέλεσμα η πιθανότητα να συμβεί μια τέτοια έκρηξη σε κατοικημένη περιοχή να είναι απειροελάχιστα μικρή. Πράγματι η έκρηξη της Tunguska συνέβη σε μια περιοχή τόσο αραιοκατηκημένη, που τα θύματα (αν υπήρξαν) ήταν ελάχιστα.

Τέλος, μετέωρα μεγέθους περίπου 10 μέτρων εισέρχονται στη γη με συχνότητα περίπου ένα το χρόνο. Αυτά είναι αρκετά μικρά ώστε να αναφλέγονται λόγω τριβών κατά την είσοδό τους στην ατμόσφαιρα και να εκρήγνυνται πολύ πριν φτάσουν στο έδαφος. Η ισχύς μιας τέτοιας έκρηξης είναι περίπου 20 κιλοτόνοι, παρόμοια με την ισχύ της ατομικής βόμβας που έπεσε στο Ναγκασάκι. Το νούμερο αυτό φαίνεται μεγάλο, ωστόσο οι εκρήξεις αυτού του είδους συμβαίνουν ψηλά στην ατμόσφαιρα, χωρίς τελικά να έχουν αντίκτυπο στην επιφάνεια της γης, όπου μπορούν να παρατηρηθούν ως εντυπωσιακά μετεωρικά φαινόμενα.

Τι σημαίνει λοιπόν η είδηση σχετικά με τον αστεροειδή που θα μας πλησιάσει στις 14 Σεπτεμβρίου; Το συγκεκριμένο σώμα υπολογίζεται ότι θα περάσει σε απόσταση ίση περίπου με 7,9 φορές την απόσταση γης-Σελήνης. Αυτή η απόσταση είναι μεγαλύτερη από 2 εκατομμύρια χιλιόμετρα, εκατοντάδες χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από την ακτίνα της γης, και εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από την ακτίνα του αστεροειδή. Ενώ λοιπόν πράγματι μιλάμε για “απόσταση αναπνοής” για τα αστρονομικά δεδομένα, σε σχέση με το μέγεθος και της γης και του αστεροειδή, η απόσταση είναι τόσο μεγάλη, που δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος σύγκρουσης, τουλάχιστον σε αυτό το πέρασμά του κοντά από τη γη. Αν θέλετε να παρατηρήσετε το πέρασμα του αστεροειδή ζωντανά και δεν είστε ερασιτέχνης αστρονόμος, τότε μπορείτε να συντονιστείτε στο “Εικονικό Τελεσκόπιο” (Virtual Telescope) από το βράδυ της Τετάρτης 12 Σεπτεμβρίου 2012, για να δείτε τηζωντανή αναμετάδοση.

Ας σημειώσουμε ότι ο αστεροειδής 2012 QG₄₂ έχει διάμετρο μερικών εκατοντάδων μέτρων, κάτι που κατατάσσει πιθανή σύγκουση σε … μικρότερη λίγκα από εκείνη των καταστροφικών σε παγκόσμια κλίμακα συγκρούσεων που αναφέραμε παραπάνω. Δεν αμφισβητείται ότι μια τέτοια σύγκρουση θα επηρέαζε μια περιοχή εκατομμυρίων ίσως τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από το σημείο πρόσκρουσης, και πιθανόν να είχε απρόβλεπτες οικονομικές συνέπειες για τον πλανήτη, ωστόσο είναι εξαιρετικά απίθανο να σήμαινε το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού.

Βλέπουμε λοιπόν ότι συγκρούσεις πραγματικά μεγάλων αστεροειδών με τη γη είναι πολύ σπάνιες, συμβαίνουν ανά μερικά εκατομμύρια χρόνια, και γι’ αυτό η πιθανότητα να βιώσουμε ένα σενάριο Αρμαγεδδώνα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πρακτικά μηδαμινή. Μικρότεροι μετεωρίτες είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν καταστροφές, αλλά η σπανιότητά τους σε συνδυασμό με το αραιοκατηκημένο της γης κάνει την πιθανότητα ανθρώπινων θυμάτων αρκετά μικρή. Ωστόσο επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι παρατηρούν διαρκώς τον ουρανό και σε πολλές περιπτώσεις ανιχνεύουν αστεροειδείς, η τροχιά των οποίων πλησιάζει τη γη. Σε επόμενο άρθρο θα μιλήσουμε για τις διάφορες δυνατότητες αναχαίτισης αστεροειδών που συζητούνται σήμερα στα πλαίσια της υπεράσπισης του πλανήτη από τους … κακοπροαίρετους γείτονές μας.

    Ιωάννα Αρκά (Αστροφυσικός)

by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com