Πως νιώθει κανείς όταν πεθαίνει;

Της Μαρίας Μακρίδου, mmakridou@e-typos.com



Το αφιέρωµα που ακολουθεί είχε δηµοσιευτεί στην ιατρική επιθεώρηση «New Scientist» τον Οκτώβριο του 2007 και η Αννα Γκόσλαϊν, η οποία το επιµελήθηκε, βασίστηκε στις µαρτυρίες ασθενών που πέρασαν το κατώφλι του θανάτου για λίγο και επέστρεψαν, κα- θώς και σε επιστηµονικές παρατηρήσεις από τα θεαµατικά επιτεύγµατα της Ιατρικής στη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών. Κάπου εδώ, να προσθέσουµε ότι ο σύγχρονος ορισµός του βιολογικού θανάτου προβλέπει ότι το τέλος επέρχεται λίγα λεπτά αφού ο εγκέφαλος πάψει να οξυγονώνεται. Ο ασθενής, ωστόσο, έχει ήδη χάσει τις αισθήσεις του αρκετά νωρίτερα, για την ακρίβεια λίγα δευτερόλεπτα από τη στιγµή που σταµατά η παροχή οξυγόνου στους εγκεφαλικούς νευρώνες. 
 1. Πνιγµος 
Αµέτρητες λογοτεχνικές ηρωίδες έχουν επιλέξει αυτόν τον τρόπο για να θέσουν τέλος στη ζωή τους, αλλά το βέβαιο είναι ότι ο συγκεκριµένος τύπος θανάτου δεν είναι τόσο ροµαντικός όσο θέλουν να µας τον εµφανίζουν οι ποιητές και οι λογοτέχνες. Το πόσο γρήγορα επέρχεται το τέλος συνήθως καθορίζεται όχι µόνο από το πόσο καλός κολυµβητής είναι το επίδοξο θύµα, αλλά και από τη θερµοκρασία του νερού. Σύµφωνα µε τον Μάικ Τίπτον, του βρετανικού Πανεπιστηµίου του Πόρτσµουθ, το 55% των πνιγµών σε ανοιχτή θάλασσα συνήθως συµβαίνει περίπου τρία µέτρα πριν τα θύµατα φθάσουν σε ασφαλή ύδατα, ενώ τα δύο τρίτα των θυµάτων είναι καλοί κολυµβητές. Κατά κανόνα, από τη στιγµή που κάποιος συνειδητοποιεί ότι δεν µπορεί να κρατήσει το κεφάλι του έξω από το νερό, πανικοβάλλεται και ξεκινά ένα µανιασµένο αγώνα να κρατηθεί στη ζωή. 
 2. Καρδιακή προσβολή 
Η... χολιγουντιανή εκδοχή περιλαμβάνει έναν ξαφνικό έντονο πόνο στο στήθος, την προσπάθεια του πάσχοντα να αναπνεύσει καθώς διπλώνεται στα δύο με τα χέρια στο στήθος και την απώλεια των αισθήσεών του. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, συμβαίνει σε ελάχιστες περιπτώσεις. Τις περισσότερες φορές, τα συμπτώματα ξεκινούν με μια ήπια δυσφορία και ένα βάρος στο στήθος, το οποίο μπορεί να υποχωρεί και να επανέρχεται ή να είναι επίμονο. Συνήθως συνοδεύεται από έναν πόνο, ο οποίος αντανακλάται στην κάτω γνάθο, στο λαιμό, στην πλάτη, στην κοι- λιά και τα άνω άκρα. Αλλά συμπτώματα περιλαμβάνουν ναυτία, κρύο ιδρώτα και δυσκολία στην αναπνοή. Παίρνει απεγνωσμένα ανάσες όταν βγαί- νει στην επιφάνεια και κρατά την αναπνοή του όταν τα κύματα καλύπτουν το κεφάλι του. Κάτι που του στερεί την πολυτέλεια να ζητήσει βοήθεια. Σύμφωνα με μελέτη ναυαγοσωστών, αυτή η φάση δεν διαρκεί περισσότερο από 20-60 δευτερόλεπτα. Οταν τελικά εξαντλούνται οι δυνάμεις του και βυθίζεται, αφού κρατήσει την αναπνοή του για 30-90 δευτερόλεπτα, αρχίζει και καταπίνει νερό, το οποίο αρχικά βγάζει, αλλά αμέσως μετά καταπίνει κι άλλο. Το νερό στους πνεύμονες μπλοκάρει την ανταλλαγή αερίων σε ευαίσθητους ιστούς, ενώ ταυτόχρονα κλείνουν οι αναπνευστικές οδοί από μια αντανακλαστική αντίδραση η οποία αποκαλείται λαρυγγοσπασμός. Στη φάση αυτή, το θύμα νιώθει έναν έντονο πόνο και κάψιμο στο στήθος. Αμέσως μετά κατακλύζεται από ένα αφύσικο συναίσθημα βαθιάς ηρεμίας, σημάδι ότι έχει σταματήσει η οξυγόνωση του εγκεφάλου και χάνει τις αισθήσεις του. Ακολουθεί η παύση της λειτουργίας της καρδιάς και εν συνεχεία ο εγκεφαλικός θάνατος Τα περισσότερα κρούσματα καθυστερούν 2-6 ώρες να φθάσουν στο νοσοκομείο, κάτι το οποίο αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες θανάτου. Αντίθετα, όσοι ζητούν άμεσα ιατρική βοήθεια έχουν μέχρι και 85% μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσουν. Ακόμη και ήπιες καρδιακές προσβολές αποσυντονίζουν τις συστολές και τις διαστολές του καρδιακού μυ, κάτι το οποίο οδηγεί σε καρδιακή αρρυθμία και εν τέλει στην παύση της λειτουργίας της καρδιάς, εξαιτίας της έλλειψης οξυγόνου. Σε περίπτωση που συμβεί αυτό, ο ασθενής σε 10 δευτερόλεπτα χάνει τις αισθήσεις του και µερικά λεπτά αργότερα «σβήνει». Σύµφωνα µε την επιδηµιολόγο Τζο- Αν Μάνσον, της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, οι περισσότεροι ασθενείς δεν συνειδητοποιούν ότι τα συµπτώµατα που νιώθουν είναι προάγγελοι µιας καρδια- κής προσβολής –συνήθως τα αποδίδουν σε δυσπεψία- µε αποτέλεσµα να χάνουν πολύτιµο χρόνο πριν µεταφερθούν στο νοσοκοµείο για να τους παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Οι γυναίκες καθυστερούν ακόµη περισσότερο από τους άνδρες να ζητήσουν ιατρική βοήθεια, ίσως γιατί σε αυτές η καρδιακή προσβολή εκ- δηλώνεται µε διαφορετικά συµπτώµατα, όπως π.χ. πόνο στην πλάτη ή την κάτω γνάθο και ναυτία. 
 3. Αιµορραγια 
Το πόσο γρήγορα επέρχεται ο θάνατος από αιµορραγία συνήθως εξαρτάται από το σηµείο τραυµατισµού. Αν, για παράδειγµα, σε ένα τροχαίο ή µια απόπειρα φόνου κοπεί η αορτή, το θύµα µπορεί να αποβιώσει µέσα σε δευτερόλεπτα. Αν, αντίθετα, ο τραυµατισµός συµβεί σε κάποια δευτερεύουσα φλέβα ή αρτηρία, τότε το θύµα µπορεί να ζήσει ακόµη και

ώρες και στο διάστηµα αυτό να βιώσει αρκετά στάδια του αιµορραγικού σοκ. Το σώµα ενός µέσου ενήλικα διαθέτει πέντε λίτρα αίµατος. Αν χάσει µέχρι 750 χιλιοστόγραµµα µέχρι να του παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες, τότε προλαβαίνει να νιώσει ελάχιστα συµπτώµατα. Οσοι χάνουν από εξωτερική ή εσωτερική αιµορραγία µέχρι 1,5 λίτρο αίµατος, συνήθως νιώθουν αδυναµία, δίψα, αναστάτωση και αναπνέουν γρήγορα. Οσοι χάνουν δύο λίτρα νιώθουν ζαλάδα, σύγχυση και σταδιακά χάνουν τις αισθήσεις τους. Σύµφωνα µε τον Καναδό καθηγητή Τραυµατολογίας του Πανεπιστηµίου της Αλµπέρτα, Τζον Κόρτµπικ, άτοµα τα οποία έχουν επιζήσει από αιµορραγικό σοκ περιγράφουν πολύ διαφορετικά συναισθήµατα, τα οποία κυµαίνονται από φόβο 
µέχρι σχετική ηρεµία, αναλόγως και µε 
την έκταση των τραυµάτων τους. 
 4. Πτωση 
Η… µέθοδος αυτή προκαλεί ένα γρήγορο θάνατο, ειδικά αν το θύµα πέσει από ύψος µεγαλύτερο των 145 µέτρων, οπότε το σώµα αναπτύσσει ταχύτητα 200 χλµ. την ώρα. Σχετική γερµανική µελέτη έχει διαπιστώσει ότι το 75% των θυµάτων πέθανε µέσα σε µερικά δευτερόλεπτα από την προσγείωσή του στο έδαφος. Τα ακριβή αίτια θανάτου διαφέρουν ανάλογα µε την επιφάνεια προσγείωσης και τη στάση του θύµατος. Σπανίως φθάνουν ζωντανά στο νοσοκοµείο τα άτοµα τα οποία προσγειώνονται µε το κεφάλι στο έδαφος, κάτι ιδιαίτερα συνηθισµένο σε πτώσεις κάτω των δέκα µέτρων και άνω των 25 µέτρων. Το 1981 µια µελέτη σε 100 άτοµα τα οποία αυτοκτόνησαν πηδώντας από τη γέφυρα Γκόλντεν Γκέιτ του Σαν Φρανσίσκο -η οποία απέχει 75 μέτρα από την επιφάνεια του νερού και σημαίνει ότι η ταχύτητα πτώσης έφθανε τα 75 χλμ. την ώρα- διαπίστωσε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο θάνατος υπήρξε ακαριαίος. Οι συνηθέστερες αιτίες σχετίζονταν με τη διάρρηξη της καρδιάς ή των πνευμόνων και με την καταστροφή βασικών αρτηριών από σπασμένα πλευρά. Ατομα τα οποία έχουν επιβιώσει από πτώσεις από μεγάλα ύψη αναφέρουν ότι ένιωσαν πως ο χρόνος είχε σταματήσει. Ενστικτωδώς, τα θύματα προσπαθούν να προσγειωθούν με τα πόδια, κάτι το οποίο σημαίνει κατάγματα στα κάτω άκρα, στο κάτω τμήμα της σπονδυλικής στήλης και τη λεκάνη. Ενίοτε σημαίνει και το... τέλος, λόγω ρήξης της αορτής ή της καρδιάς. Μαρτυρίες έμπειρων ορειβατών και αλε- ξιπτωτιστών αναφέρουν ότι στη διάρκεια της πτώσης είχαν πλήρη διαύγεια και μοναδική έννοια τους ήταν να προσγειωθούν με το σωστό τρόπο: δηλαδή χαλαρά, λυγισμένα γόνατα και όπου ήταν δυνατό να «ρολάρουν» για να μειώσουν την ένταση της πτώσης. Βασικό ρόλο, φυσικά, παίζει το πόσο μαλακή είναι και η επιφάνεια προ- σγείωσης. 
 5. Φλόγα 
Ο πλέον συνηθισμένος τρόπος θανάτωσης των μαγισσών τον Μεσαίωνα αποτελεί σωστό μαρτύριο. Ο καυτός καπνός και οι φλόγες τσουρουφλίζουν τα φρύδια και τα μαλλιά, καίνε τις αναπνευστικές οδούς και δυσχεραίνουν την αναπνοή. Τα εγκαύματα προκαλούν άμεσο και οξύ πόνο και ενεργοποιούν την ευαισθησία στον πόνο των νεύρων του δέρματος. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντέιβιντ Χέρντον της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τέξας, ο οποίος είναι ειδικός στα εγκαύματα, καθώς το θύμα παραδίδεται στις φλόγες, οι πόνοι είναι εξαιρετικά έντονοι, αλλά η έντασή τους εξαρτάται από την έκταση και το βάθος των εγκαυμάτων τους. Υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων που, παρά το γεγονός ότι έχουν υποστεί μεγάλη ζημιά, δεν νιώθουν πόνο όσο προσπαθούν να σώσουν τους υπόλοιπους. Από τη στιγμή όμως που υποχωρεί η αδρεναλίνη, ξεκινούν και οι πόνοι. Οπως επισημαίνει άλλωστε, η αντιμετώπιση του πόνου είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για τους γιατρούς οι οποίοι ασχολούνται με την περίθαλψη των θυμάτων πυρκαγιάς. Γεγονός, πάντως είναι ότι τα άτομα που έχουν την ατυχία να χάσουν τη ζωή τους στις φλόγες συνήθως πεθαίνουν από την εισπνοή τοξικών αερίων: μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του άνθρακα και υδρογονούχο κυάνιο. Νορβηγική μελέτη του ’96 σε δείγμα 286 θυμάτων πυρκαγιάς που είχαν υποβληθεί σε νεκροψία είχε διαπιστώσει ότι το 75% εξ αυτών είχαν πεθάνει από δηλητηρίαση μονοξειδίου του άνθρακα. Τα συμπτώματα μιας τέτοιας δηλητηρίασης προκαλούν πονοκέφαλο και υπνηλία μέσα σε λίγα λεπτά, ενώ στη συνέχεια το θύμα χάνει τις αισθήσεις του. Σύμφωνα με την αμερικανική Εθνική Ενωση Πυρασφάλειας, ένα 40% των θυμάτων που χάνουν τη ζωή τους από πυρκαγιές που ξεσπούν στην κατοικία τους, στη διάρκεια της νύχτας, συνήθως χάνουν τις αισθήσεις τους πριν προλάβουν να ξυπνήσουν.


EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
Περιοδικό φαινόµενα τεύχος 67 σελ. 34