Ουκρανία: Τελευταία ελπίδα για την ειρήνη

Μνημείο ψυχροπολεμικού τρόπου σκέψης και πράξης θυμίζει τις τελευταίες ημέρες η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στην Ουκρανία. Παρότι η συμβατική σοφία θέλει την κατάσταση να κλιμακώνεται διαρκώς όλες αυτές τις ημέρες, το δικό μας επιχείρημα είναι ότι η πλευρά των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε απέτυχε είτε δεν επιθυμούσε για διάφορους λόγους να διακρίνει τα σήματα που καλούσαν για αποκλιμάκωση που εστάλησαν από την πλευρά της ρωσικής ηγεσίας.

Του Ζαχαρία Μίχα

(Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας ΙΑΑΑ-ISDA)

Ως αποτέλεσμα, εάν και σήμερα οι υπουργοί Εξωτερικών, Τζον Κέρι και Σεργκέι Λαβρόφ αποτύχουν να βρουν έναν τρόπο που θα εκκινήσει τη διαδικασία της αποκλιμάκωσης, εγκαταλείποντας την οδό της κατά μέτωπο σύγκρουσης με σκοπό η μία αμερικανική πλευρά να πετύχει να δείξει ότι «πειθανάγκασε» τη ρωσική να υποχωρήσει, είναι εξαιρετικά επίφοβο, ότι η πραγματική κλιμάκωση θα ξεκινήσει τώρα.

Το αποτέλεσμα θα είναι ρωσική στρατιωτική επέμβαση και εδαφικός ακρωτηριασμός της Ουκρανίας, πιθανότατα δε και αποκοπή από την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, δηλαδή μετατροπή της σε περίκλειστο κράτος, με προφανείς συνέπειες για την περιοχή της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας. Ο χειρισμός που γίνεται σήμερα δηλαδή, θα οδηγήσει σε μια κατάσταση που θα επιδέχεται αποκλειστικά και μόνο στρατιωτικής απάντησης, η οποία μόνο δεινά μπορεί να φέρει και όχι μόνο τοπικά, αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Ας ελπίσουμε, ότι οι ηγεσίες Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας, κυρίως όμως της πρώτης, θα αντιληφθούν έστω και την τελευταία στιγμή τι διακυβεύεται και δεν θα εμπλακούν σε μια κατάσταση από την οποία και οι δύο θα εξέλθουν με τις χώρες τους σοβαρά λαβωμένες. Η Ρωσία στέλνει συνεχώς «μηνύματα υπενθύμισης» των θεμάτων που μπορούν να ανακινηθούν σε μια προσπάθεια να περιορίσει την αμερικανική ακαμψία και να οδηγηθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αντί αυτού, εισπράττει τελεσίγραφα να κάνει αυτό που θα ήταν αφελές διαπραγματευτικά να κάνει σε αυτή τη φάση, να αναγνωρίσει τη μεταβατική κυβέρνηση της Ουκρανίας.

Το να παίξουμε το παιχνίδι που περιγράφεται στα ελληνικά με το «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα», δηλαδή να αρχίσουμε να ψάχνουμε ποιος έκανε το πρώτο βήμα, στο σημείο που βρισκόμαστε είναι παντελώς αδιάφορο. Όσα όμως γίνονται, είναι χαρακτηριστικά της «στρατηγικής αναλγησίας» που έχει επικρατήσει, την αδιαφορία δηλαδή για τις ειδικές συνθήκες ασφαλείας που αντιμετωπίζει ο αντίπαλος, με αποτέλεσμα να απειλείται πλέον όχι η τοπική – περιφερειακή, αλλά η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια.

Ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε συνοπτικά την κατάσταση. Ο χώρος της Ουκρανίας, για τη Ρωσία αποτελούσε μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, ως μια «ζώνη ασφαλείας» που θα χωρίζει τη Ρωσική Ομοσπονδία από τη Δύση. Η ανάγκη αυτή μεγιστοποιήθηκε μετά τα γεγονότα του 2005 και την περίφημη «πορτοκαλί επανάσταση», όταν και επιχειρήθηκε με τη βία η αλλαγή προσανατολισμού της Ουκρανίας προς δυσμάς.

Η εξέλιξη αυτή ήταν εντελώς απαράδεκτη για τη Μόσχα. Παρόμοιες καταστάσεις επικράτησαν και σε άλλα σημεία της ρωσικής περιφέρειας, σε χώρες που κάποτε αποκαλούσαν τμήματα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπως η Γεωργία. Είχε προηγηθεί, τη δεκαετία του 1990 η ενσωμάτωση των Βαλτικών Δημοκρατιών στην Ατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ), με τη Δύση να εκμεταλλεύεται την αδυναμία μιας καταρρέουσας Ρωσίας υπό τον Μπορίς Γιέλτσιν.

Η άνοδος στην εξουσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, ενός ανθρώπου που προέρχεται από τις μυστικές υπηρεσίες της ΕΣΣΔ, στη ουσία συμβόλιζε την ανάγκη ανάκτησης του ελέγχου, μέσω της πάση θυσία αναχαίτισης της – όπως πιστεύουν οι Ρώσοι – συνολικής επίθεσης του δυτικού κόσμου, με σκοπό να ελεγχθεί η περιφέρεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας, κάτι που ερμηνευόταν στη Μόσχα ως απόπειρα «γεωπολιτικού στραγγαλισμού».

Οι «πολύχρωμες» επαναστάσεις έπεισαν ακόμα και τους πιο δύσπιστους Ρώσους, ότι οι προθέσεις της Δύσης εναντίον τους δεν ήταν ειρηνικές, με αποτέλεσμα να χαρίζουν στον Βλαντιμίρ Πούτινπρωτοφανή ποσοστά δημοτικότητας, τα οποία μάλιστα έχουν εκ νέου εκτοξευθεί το τρέχων διάστημα, ως αποτέλεσμα του χειρισμού της υπόθεσης της Ουκρανίας. Κι αυτό με τη σιερά του κάτι λέει.

Επιστρέφοντας στη σημερινή κατάσταση, τα γεγονότα της πλατείας Μαϊντάν που στρέφονταν μάλιστα εναντίον μιας ηγεσίας η οποία εθεωρείτο ως «φιλορωσική», σήμαναν στη Μόσχα συναγερμό, ότι σε εξέλιξη βρίσκεται μια επανάληψη της υπόθεσης του 2005, μόνο που αυτή τη φορά η επανάσταση δεν ήταν «πολύχρωμη» και «πολιτικώς ορθή», αλλά «μαύρη» (εξαιτίας της δράσης καλά οργανωμένων και με παραστρατιωτική εκπαίδευση ακροδεξιών δυνάμεων),ομοίαζε περίπου με στρατιωτική επιχείρηση. Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά κινητοποίησαν το Κρεμλίνο, που αποδύθηκε σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης της κατάστασης.

Στόχος για τη Ρωσία ήταν πάντα η διατήρηση της Ουκρανίας ως μιας ουδέτερης ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή χώρας. Από τη στιγμή που το δεδομένο αυτό κινδύνευε, η Μόσχα προχώρησε αμέσως σε ενέργειες για να δείξει στην αντίπαλη πλευρά, ότι η δυνατότητά της να προκαλέσει μεγάλη ζημιά σε αντίποινα, δεν θα πρέπει να υποτιμάται. Το ανατολική τμήμα της Ουκρανίας κατοικείται από Ρωσόφωνους, οι οποίοι θα αντιμετώπιζαν σχεδόν με ενθουσιασμό την προοπτική να ενσωματωθούν στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Εάν αυτό προχωρήσει, προφανώς ρωσικά στρατεύματα θα εισβάλλουν στην Ουκρανία,προφανώς θα δημιουργηθεί προσφυγικό κύμα και μια νέα ανθρωπιστική κρίση στον πλανήτη, αφού οι περισσότεροι Ουκρανοί δεν θα παραμείνουν. Ήδη, στην περιοχή του Ντόνιετσκ έχουν σημειωθεί οι πρώτες σοβαρές συγκρούσεις ανάμεσα σε Ρώσους και Ουκρανούς, με αποτέλεσμα να καταγράφονται οι πρώτες ανθρώπινες απώλειες.

Όσο και να φαίνονται σοβαρά περιπεπλεγμένα τα θέματα, άλλο τόσο απλά είναι στην αρχική τους σύλληψη. Το «defence-point.gr» που φιλοξενεί αυτό το σχόλιο επί των εξελίξεων, προσφάτων ανήρτησε εκτεταμένα αποσπάσματα από άρθρο του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσιντζερ, στην αμερικανική εφημερίδα Washington Post (http://www.defence-point.gr/news/?p=97514), το οποίο εξηγεί πολλά.

Λίγες μέρες αργότερα, άλλο άρθρο στη Wall Street Journal(http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702304026804579413900968932702), άλλαζε εντελώς την εικόνα. Το άρθρο αυτό, ενδεχομένως με δόση αλήθειας, χαρακτηρίζει την κρίση ως αποτέλεσμα της αποτυχίας του Ομπάμα να τηρήσει την «κόκκινη γραμμή» που χάραξε στη Συρία, δηλαδή, ότι η υποχωρητικότητα του Ομπάμα στο συριακό μέτωπο «εξέθρεψε τη ρωσική επιθετικότητα».

Στη συνέχεια όμως, πιθανότατα κρίνοντας ότι άλλα περιθώρια υποχωρήσεων δεν υπάρχουν, καλεί την κυβέρνηση να λάβει απίστευτα σκληρά μέτρα σε βάρος της Ρωσίας, μέχρι την άμεση ένταξή της στο ΝΑΤΟ, την περικύκλωση του Καλίνινγκραντ (προφανώς σε «αντιγραφή» της ρωσικής στρατηγικής στην Κριμαία), πέραν της γενικευμένης δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων «Ρώσων κλεπτοκρατών».

Οι δυο εντελώς διαφορετικές οπτικές στη διαχείριση της κρίσης στην Ουκρανία, αποκαλύπτουν μιαβαθειά διαίρεση στο εσωτερικό του κατεστημένου της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Η ακαμψία που δείχνει – προς το παρόν τουλάχιστον – η κυβέρνηση Ομπάμα, πιθανότατα οφείλεται στην προσπάθεια να μην της καταλογιστεί εκ νέου «υποχωρητικότητα». Μόνο που τα δεδομένα του προβλήματος είναι αυτή τη φορά διαφορετικά.

Εάν θα έπρεπε οι ΗΠΑ να διαλέξουν έναν εκ των δυο δυνητικών πολέμων, προφανώς θα έπρεπε να έχουν επιλέξει τον συριακό, για τον πολύ απλό λόγο ότι στην Ουκρανία από στρατιωτικής απόψεως τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα, έως απελπιστικά, ενώ το ακριβώς αντίθετο θα ίσχυε εάν είχε ξεσπάσει σύγκρουση στη Συρία. Μια σύντομη «έκρηξη» στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα οδηγούσε σε Ψυχρό Πόλεμο, ο Μπασάρ Αλ Άσαντ δεν θα κατέρρεε, ενώ αργά ή γρήγορα πάλι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων θα βρίσκονταν όλοι. Αυτά όμως δεν ισχύουν στην περίπτωση της Ουκρανίας.

Ο Τζον Κέρι αρνήθηκε να συναντήσει τον Σεργκέι Λαβρόφ αλλά και τον ίδιο τον Πούτιν στη Ρωσία,απαιτώντας να γίνουν εκ των προτέρων δεκτά όλα τα αμερικανικά αιτήματα! Προφανώς πρόκειται περί «διπλωματικού αστεϊσμού», αφού εάν οι Ρώσοι τα δέχονταν, δεν θα υπήρχε αντικείμενο προς διαπραγμάτευση! Σα να μην έφτανε αυτό, σε μία ακόμη αχρείαστη ανακοίνωση, ο Λευκός Οίκος επισήμανε στη Ρωσία την έλευση ενός αμερικανικού πολεμικού πλοίου στη Μαύρη Θάλασσα (για ασκήσεις ρουτίνας με τις ανύπαρκτες ουσιαστικά ναυτικές δυνάμεις Βουλγαρίας και Ρουμανίας), ότι αποτελεί απόδειξη της δέσμευσής τους για την περιοχή.

Τι ακριβώς σκοπεύουν δηλαδή να κάνουν σε περίπτωση που η Ουκρανία αποκοπεί από τη Μαύρη Θάλασσα, ή/και εάν ακρωτηριαστεί εδαφικά και η Ρουμανία; Θα ανεβάσουν ομάδες μάχης αεροπλανοφόρων στην περιοχή μέσω των Στενών; Και περιμένει κανείς η ρωσική πλευρά να τα βλέπει να ανεβαίνουν και να τα περιμένει με σταυρωμένα χέρια να αναπτυχθούν και να πάρουν θέσεις μάχης; Κι έστω ότι το κάνουν. Πόσα αεροσκάφη μπορούν οι ΗΠΑ να αναπτύξουν εκεί ώστε να έχουν βάσιμες ελπίδες να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τη ρωσική Αεροπορία; Για να μη θέσουμε θέμα επιβιωσιμότητας των ίδιων των αεροπλανοφόρων στο συγκεκριμένο θέατρο επιχειρήσεων.

Τι μπορεί να γίνει; Κατά τη γνώμη του υπογράφοντος, εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση συνεννόησης που θα οδηγήσει σε αποκλιμάκωση, είναι η επιστροφή στα θεμελιώδη της ανάλυσης μιας γεωπολιτικής περιφέρειας. Όταν το βασικότερο χαρακτηριστικό που τονίζεται από τους ειδικούς σε θέματα στρατιωτικής στρατηγικής είναι ότι ο εφιάλτης για τη Ρωσία στο διάβα των αιώνων ήταν πάντα η γεωγραφία της, είναι δεδομένο ότι κάθε σχεδιασμός με προσδοκία ειρηνικής κατάληξης θα ξεκινήσει από αυτό το σημείο.

Εν ολίγοις και σύμφωνα με διαπρεπείς αναλυτές, η απουσία φυσικών συνόρων (π.χ. ορεινοί όγκοι ή άλλα φυσικά εμπόδια) στις συνοριακές περιοχές (ας περιοριστούμε στα δυτικά της χώρας), επιβάλλουν στην εκάστοτε στρατιωτική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να έχει ως στόχο προτεραιότητας τη διατήρηση ζωνών ασφαλείας σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση από τα σύνορα. Αυτός ήταν ο ρόλος της Ουκρανίας. Αυτός ήταν σε έναν βαθμό και των Βαλτικών Δημοκρατιών. Ας θυμηθούμε από ποια σημεία εισέβαλλαν στο ρωσικό έδαφος ο Ναπολέοντας και οι Ναζί…

Μπορεί να μην κατόρθωσαν να πετύχουν τους αντικειμενικούς σκοπούς των επιχειρήσεων, το αντίτιμο που πλήρωσε όμως η Ρωσία για να παραμείνει ελεύθερη ήταν τρομακτικό. Κι αυτό δεν θέλουν να επαναληφθεί. Τόσο απλό. Κατά συνέπεια, ο Κίσιντζερ ξέρει πού καλά τι συμβαίνει, όταν γράφει πως η Ουκρανία δεν πρέπει να γίνει ποτέ μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά εκατέρωθεν να αναζητηθεί τρόπος που θα τη μετατρέπει σε «γέφυρα» ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία.

Η γεωγραφία έχει καταδικάσει τις δυο πλευρές να συζητούν για το μέλλον της Ουκρανίας και τα διακηρυκτικά «να πει ο ουκρανικός λαός τι θέλει», είναι αφελή. Διότι εάν η ανησυχία αφορά τη ασφάλεια και την ειρήνη, δεν χρειάζεται να είναι κανείς επιστήμονας και… ειδικός πολεμολόγος για να συμπεράνει ότι εάν ο ουκρανικός λαός θέλει κάτι το οποίο η ρωσική πλευρά κρίνει ότι αντιστρατεύεται την εθνική της ασφάλεια, τότε η σύγκρουση θα είναι απλώς θέμα χρόνου. Έτσι όμως οι χώρες δεν προοδεύουν. Όποιος ξεχνά να συμβουλευθεί τη γεωγραφία στα ζητήματα της διεθνούς ασφάλειας, είναι απλά καταδικασμένος να υποστεί τις συνέπειες, οι οποίες συχνά είναι βαρύτατες.

Ένα ψυχροπολεμικού τύπου σύνορο στην Ουκρανία δεν θα φέρει την ευημερία σε καμία πλευρά. Όλοι το αντιλαμβάνονται και το προσυπογράφουν, δείχνουν όμως μνημειώδη ανικανότητα στο να διαπραγματευτούν και να βρουν τη λιγότερο κακή λύση στο πρόβλημα. Η παραμονή της Κριμαίας υπό ουκρανική κυριαρχία και η ευρεία αυτονόμηση των ρωσικών περιοχών, παράλληλα με την έναρξη στρατηγικού διαλόγου για την εξεύρεση ενός modus vivendi ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη στο μέλλον τέτοιας κατάστασης, αλλά και για την από κοινού ρύθμιση εμπορικών ζητημάτων με την ΕΕ, θα μπορούσε να μην έχει ηττημένους.

Εάν η Ρωσία έχει διασφαλισμένους τους ρωσικούς πληθυσμούς στην Ουκρανία και τις εγκαταστάσεις για τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας (στην ουσία πρόκειται για το προ της κρίσης status quo) πιθανότατα θα αποδεχθεί να μην ενσωματώσει την Κριμαία. Η Ουκρανία δεν θα ακρωτηριαστεί εδαφικά, κάτι που θα πιστώνονταν κυρίως οι ΗΠΑ που θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι σε αυτή την κρίση δεν υποχώρησαν… Αυτά ακούγονται όμορφα ως σχεδιασμοί επί χάρτου, η πραγματικότητα όμως είναι προς το παρόν πολύ δυσμενής κι εάν τα δεδομένα δεν αλλάξουν, βαδίζουμε προς μεγάλες περιπέτειες.

defence-point