2.500 χρόνια πάθος για τη Δημοκρατία και την Ελευθερία

Θα ήταν άραγε τρα­βηγμένο να ισχυρι­στεί κανείς ότι εδώ και 2.500 χρόνια συντηρείται εξελισσόμενη μια δι­αμάχη μεταξύ του ανατολικού και του δυτικού πολιτισμού, που εί­ναι πολύ βαθύτερη από αυτό που κάθε εποχή προσπαθεί να ερμη­νεύσει υπό το πρίσμα των δικών της ιδιομορφιών; Ήδη από τον 6ο π.Χ. αιώνα έπεφταν οι ευημε­ρούσες ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, η μια μετά την άλλη, στην κατοχή του Λυδού βασιλέα Κροίσου. Στα μισά του 6ου αιώνα, όλες οι πόλεις, πλην της Μιλήτου, είχαν περιέλθει στην κυριότητα του ανατολικής νοοτροπίας κρά­τους, τη στιγμή που στη Μίλητο ο Θαλής έστρεφε την προσοχή της ανθρωπότητας στην επιστήμη, θέτοντας τις βάσεις του ευρωπαϊ­κού πολιτισμού και αφήνοντας πί­σω του μια για πάντα
την Ανατολή των προκαταλήψεων και της δει­σιδαιμονίας. Η διαμάχη μεταξύ του ελληνικού τρόπου ζωής που εκφράστηκε μέσα από τις δημο­κρατικές πόλεις-κράτη της Ελλά­δας και του ανατολικού, όπως τον εκπροσωπούσε η ανατολική απο­λυταρχία, έμελλε, μέσα από διά­φορες μορφές να διατηρηθεί ως τις μέρες μας. Έτσι, η πιο βασική προσπάθεια της επεκτατικής περ σικής απολυταρχίας να καταλάβει την Αθήνα στη Μάχη του Μαρα­θώνα υπήρξε καθοριστική για τη μετέπειτα εξέλιξη του κόσμου, έτσι όπως τον γνωρίζουμε σήμε­ρα. Αν είχε επικρατήσει η περσική στρατιά, είναι περισσότερο από σίγουρο ότι σήμερα ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός. Κι αυτό λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις αν αναλογιστούμε έναν κόσμο δίχως τη συγκλονιστική εμπειρία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, δίχως τα επιτεύγματα και τις ανυπέρβλητες επιδόσεις στις τέχνες, στις επιστή­μες και στη φιλοσοφία. Υπό αυτό το πρίσμα, η Μάχη του Μαραθώνα υπήρξε σταθμός και ήταν καθορι­στική για τη μορφή που έλαβε ο σημερινός κόσμος.

Το πιο εντυπωσιακό είναι εν τού­τοις ότι αυτή η διαμάχη δεν έπαψε ποτέ, σε καμιά ιστορική περίοδο, να υφίσταται. Η εκ διαμέτρου αντίθετη φιλοσοφία ως προς τον τρόπο ζωής δημιούργησε ένα δι­αχρονικό και καθώς φαίνεται αγε­φύρωτο χάσμα μεταξύ των χωρών της Ανατολής και της Δύσης.

Σήμερα, 2.500 χρόνια μετά τη συγκλονιστική εποποιία των Αθη­ναίων πολιτών, της Αθηναϊκής Πολιτείας και των συντεταγμένων της οργάνων, η ανθρωπότητα απο­λαμβάνει έναν λαμπρό πολιτισμό με θαυμαστά επιτεύγματα και αδι­απραγμάτευτη προσήλωση προς τις βασικές αρχές που οικοδομήθηκαν αμέσως μετά τις αρχές της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Το πάθος για Δημοκρατία και Ελευθερία είναι η ύψιστη διαθή­κη που κληροδότησε ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πολλούς αιώνες αργότερα, το 1810, όταν ο φιλέλληνας ποιητής Λόρδος Βύρων, λίγο προτού φθά­σει στο Μεσολόγγι, είχε επισκε­φθεί τον Μαραθώνα, έγραψε:

«Τα βουνά ατενίζουν τον Μαραθώνα και ο Μαραθώνας κοιτά τη θάλασσα. Μόνος για λίγο με τις σκέψεις μουεκεί, την Ελλάδα ονειρεύτηκα ελεύθερη. Γιατί στεκόμουνα στου Πέρση τον τάφο και δεν θεωρούσα τον εαυτόμου σκλάβο».

Η σημασία της νίκης του Μαραθώνα

Η νίκη αυτή, μια νίκη που κατέ­δειξε την ανωτερότητα των ελληνι­κών όπλων αλλά και της ελληνικής πολεμικής τακτικής, χάρισε στους Αθηναίους αλλά και στους υπό­λοιπους Έλληνες αυτοπεποίθηση και κυρίως διέλυσε έναν ισχυρό μύθο που ήθελε την περσική αυ­τοκρατορία ανίκητη. Οι Αθηναίοι είχαν ήδη δοκιμάσει τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της φάλαγγας των οπλιτών σε διάφο­ρους τοπικούς πολέμους με τους Μεγαρείς, του Βοιωτούς κ.ά. Στο Μαραθώνα ωστόσο αναμετρήθη­καν με το στρατό της τότε υπερδύ­ναμης σε μιαν ανοιχτή μάχη σώμα με σώμα. Ο Μιλτιάδης απεδείχθη ο σωστός στρατηγός στη σωστή μάχη και χάρισε στην Ελλάδα το πραγματικό και ηθικό πλεονέκτη­μα που της επέτρεπε πλέον να αντιμετωπίζει την περσική απειλή μέσα από νέα δεδομένα. Από την άλλη, η Δημοκρατία του Κλεισθέ­νη απέδειξε ότι μπορούσε να ανα­δείξει και να προσφέρει στην πόλη ικανότατους πολιτικούς και στρα­τιωτικούς ηγέτες και ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει τους τυραννό-φιλους στην εσωτερική διαμάχη, δημιουργώντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις της νίκης. Η Αθήνα αναδείχτηκε σε κορυφαία πολιτικοστρατιωτική δύναμη στην Ελ­λάδα, πλάι στους Σπαρτιάτες που εκπροσωπούσαν τη συντήρηση. Με τη νίκη του Μαραθώνα οι δύο αυτές ελληνικές πόλεις, δέκα χρόνια αργότερα, θα μπορέσουν να σηκώσουν το βάρος την νέας περσικής επίθεσης στις Θερμο­πύλες και στη Σαλαμίνα. Ωστόσο σημαντικό ευεργέτημα της νίκης αυτής υπήρξε και το ναυάγιο της απόπειρας παλινόρθωσης της τυ­ραννίας, ένθερμος υποστηρικτής της οποίας υπήρξε και η περσική διπλωματία. Στον Μαραθώνα, μα­ζί με τα πτώματα των Περσών, θάφτηκε και η ιδέα της επαναφοράς της τυραννίας στην Αθήνα. Έτσι, άνοιξε ο δρόμος για το μεγαλύτερο πολιτικό θαύμα όλων των εποχών, αυτό της δημοκρατίας του 5ου αι­ώνα. Ο απόηχος της ήττας από περ­σικής πλευράς δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντικός, μιας και οι αριθμητικές απώλειες ήταν ασήμαντες σε σχέση με τον πληθυσμό της περσικής αυ­τοκρατορίας, ούτε και η ταπεινωτι­κή ήττα είχε δυσάρεστα αποτελέ­σματα στις κτήσεις τους στη Μικρά Ασία, μιας και δεν σημειώθηκαν αποσχιστικά κρούσματα. Αντίθετα, διαπίστωσαν ότι κακώς είχαν υποτι­μήσει τον εχθρό και αποφάσισαν να επαναλάβουν την απόπειρα, αυτή τη φορά όμως παίρνοντας τα κατάλ­ληλα μέτρα. Οι Πέρσες δεν έκρυψαν την επιθυμία τους να επανέλθουν με μιαν ευρύτερης κλίμακας επιχεί­ρηση κατά των Ελλήνων, αυτή τη φορά ωστόσο με καταλληλότερη οργάνωση και πιο αποτελεσματικά μέσα. Βεβαίως και οι Έλληνες είχαν μια ολόκληρη δεκαετία μπροστά τους για να ετοιμάσουν την άμυνά τους απέναντι στην αντεπίθεση της Αυτοκρατορίας.

Οι Αθηναίοι ήταν πάντοτε περή­φανοι γι’ αυτή τους τη νίκη και δι­καίως, αφού όπως αναφέραμε και στην αρχή του σημειώματός μας, αυτή υπήρξε η αφορμή για να ανα­πτυχθεί ο μεγαλύτερος πολιτισμός που γνώρισε η ανθρωπότητα, ένας πολιτισμός παγκόσμιας εμβέλειας και αποδοχής. Και η εκτίμηση του Μιλτιάδη, όπως μας τη μεταφέρει ο Ηρόδοτος, αποδεικνύεται οξυδερ­κέστατη!

«Αν οι Αθηναίοι υποταχθούν στους Μήδους, είναι γνωστό τι θα πάθουν όταν παραδοθούν στον Ιππία· αν,αντίθετα, σωθεί η πόλη μας, είναι σε θέση να γίνει η πρώτη ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις».

Όντως η Αθήνα μετά τον Μαρα­θώνα εξασφάλισε την πρώτη θέση στον ελληνικό κόσμο.

Τα δέκα χρόνια που μεσολάβη­σαν από τη μάχη του Μαραθώνα μέχρι την επανάκαμψη των Περ­σών, όπου θα ετίθετο εκ νέου σε κίνδυνο η ελευθερία και η εξέλιξη των ελληνικών πόλεων, η Αθήνα πρόλαβε να ξεπεράσει μια σοβαρό­τατη πολιτική κρίση που σήμαινε το οριστικό πέρασμα από την αριστο­κρατία στη Δημοκρατία, και απέ­κτησε χάρη στην προνοητικότητα του Θεμιστοκλή το μεγαλύτερο στόλο της Ελλάδας, που θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στις ελληνικές νίκες του 480 και 479 π.Χ. Επίσης και η άλλη μεγάλη πόλη της Ελ­λάδας, η Σπάρτη, θα απαλλαγεί από τις έριδες ανάμεσα στους βασιλείς και τους εφόρους και θα γνωρίσει μια μακρά περίο­δο εσωτερικής σταθερότητας, πράγμα που θα της επιτρέψει να παίξει καθοριστικό ρόλο στην Πελοποννησιακή Συμμαχία.

Οι μύθοι μετά τη μάχη

Είναι χαρακτηριστικό ότι η νίκη αυτή των Αθηναίων άφησε ελεύθερη τη φαντασία να δημι­ουργήσει μια σειρά από μύθους σχετικά με τη μάχη, μύθους που ενδυναμώνουν την εντύπωση που προκάλεσε αυτή η μάχη. Έτσι κυκλοφόρησαν διάφορες κραυγαλέες περιπτώσεις, όπως αυτή που ήθελε τον θεό Πάνα να παραπονιέται στον Φειδιππίδη που επέστρεφε άπραγος από τη Σπάρτη, όπου είχε προστρέξει για βοήθεια, ότι οι Αθηναίοι δεν τον τιμούν, ενώ αυτός πάντα στέκει ευνοϊκά απέναντί τους. Έτσι οι Αθηναίοι διηγούνταν πώς κατά τη διάρκεια της μάχης, άγριες κραυγές ακούστηκαν και σκόρπισαν το τρόμο στους Μή-δους και τον πανικό στις γραμ­μές τους. Ήταν οι κραυγές του Πάνα - εξ ου και η ετυμολογία της λέξεως πανικός! Αργότερα, οι Αθηναίοι έχτισαν σε μια σπη­λιά στην Ακρόπολη ένα ιερό προς τιμήν του τραγοπόδαρου ποιμε­νικού θεού.

Άλλος μύθος πάλι προέρχε­ται από το έργο «Θησεύς», του Πλουτάρχου. Εκεί αναφέρεται ότι πολλοί Αθηναίοι είδαν να ανοίγει η γη μπροστά τους και να ξεπροβάλει ο Θησέας από μέσα της κυνηγώντας τους Πέρσες. Ακόμα πολλοί είδαν τον ημίθεο Ηρακλή με το ρόπαλό του να ανοίγει τις σειρές των Ανατολιτών.

Ο Αισχύλος του Μαραθώνα

Πέρα από αυτά, χαρακτηριστι­κό είναι το γεγονός ότι ο αρχαιότε­ρος από τους τρεις μεγάλους τρα­γικούς ποιητές, ο Αισχύλος, πολέ­μησε στη Μάχη του Μαραθώνα όταν ήταν τριάντα πέντε χρόνων. Αν και γνώρισε μεγάλη δόξα ως ποιητής ο Αισχύλος (πιθανολογεί­ται ότι κέρδισε συνολικά 13 πρώτα βραβεία στο δραματικό διαγωνι­σμό των Μεγάλων Διονυσίων), ο ίδιος μάλλον θεωρούσε τη συμμε­τοχή του στη Μάχη του Μαραθώ­να, καθώς και στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας, ως το μεγαλύτερο επίτευγμα της ζω­ής του, όπως άλλωστε προκύπτει από το ταφικό του επίγραμμα, στη Γέλα της Σικελίας, το οποίο φέρε­ται να συνέθεσε ο ίδιος:

«Αισχύλον Ευφορίωνος Αθηναίον τόδε κεύθει μνήμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας· αλκήν δ’ ευδόκιμονΜαραθώνιον άλσος αν είποι και βαθυχαιτήεις Μήδος επιστάμενος».

«Τον γιο του Ευφορίωνα τον Αθη­ναίο Αισχύλο κρύβει νεκρόν το μνή­μα αυτό της Γέλας με τα στάρια· την άξιανιότη του θα ειπεί του Μαρα­θώνα το άλσος και ο Μήδος ο ακούρευτος όπου καλά την ξέρει».

Το «Π», στο πλαίσιο της επε­τείου για τα 2.500 χρόνια από τη θρυλική Μάχη του Μαραθώνα, θα δημοσιεύει, ως ελάχιστο φό­ρο τιμής, στα επόμενα φύλλα, το σχετικό απόσπασμα της μάχης, όπως έγινε γνωστή ανά τους αι­ώνες από τον Ηρόδοτο.

ΠΗΓΗ: http://www.topontiki.gr/article/9252

---