Ο Παρθενώνας καταστράφηκε από μια βενετσιάνικη βόμβα το 1687 (περισσότερα στο προηγούμενο άρθρο μου).
Πολλοί πιστεύουν ότι η βόμβα που τον κατέστρεψε εκτοξεύτηκε από ένα κανόνι που βρισκόταν στο λόφο του Φιλοπάππου. Μολονότι ελκυστική, η θεωρία αυτή είναι λανθασμένη.
Ο βολικός μύθος
Η ιστορία του κανονιού από του Φιλοπάππου, έχει γίνει τόσο δημοφιλής που τη συναντά κανείς όχι μόνο σε τουριστικούς οδηγούς, φυλλάδια και ιστοσελίδες (τουριστών αλλά και τουριστικών πρακτορείων) αλλά μερικές φορές και σε επιστημονικά συγγράμματα.
Η εκδοχή αυτή είναι απλή και προφανής, αλλά το κυριότερο θεαματική – η τέλεια συνταγή για ένα Χολλυγουντιανό έπος εποχής με θέμα την πολιορκία του 1687.
Φανταστείτε τη σκηνή: ένα ζεστό βράδυ του Σεπτέμβρη (όπως το σημερινό) οι πυροβολητές -με εντυπωσιακά κοστούμια εποχής, φυσικά- στέκονται κάτω από το αρχαίο μαυσωλείο.
Άγγλοι πυροβολητές του 17ου αιώνα.
Απέναντί τους η Ακρόπολη, λουσμένη στο φως του φεγγαριού και των αμέτρητων εκπυρσοκροτήσεων τριγύρω. Παρακολουθούμε τους πυροβολητές να γεμίζουν το κανόνι, τους αξιωματικούς να υπολογίζουν τη βολή, βλέπουμε πώς ανάβουν το φιτίλι και ακούμε την εκκωφαντική εκπυρσοκρότηση. Έπειτα από λίγες στιγμές, βλέπουμε τον Παρθενώνα να ανατινάζεται και τεράστιες γλώσσες φωτιάς να ξεπηδούν από το διαλυμένο του εσωτερικό, ενώ οι Βενετικές δυνάμεις πανηγυρίζουν για την επιτυχία.
Θεαματικό; Σίγουρα ναι.
Ιστορικώς ορθό; Σίγουρα όχι.
Το πυροβόλο
Όλες οι περιγραφές του γεγονότος από την εποχή (και έχουμε πολλές, σε όλες τις γλώσσες του πολυεθνικού μισθοφορικού στρατεύματος των Βενετών) συμφωνούν: ο Παρθενώνας καταστράφηκε από μια βόμβα, η οποία διαπέρασε την οροφή του.
Όλες ανεξαιρέτως οι εικονογραφήσεις της έκρηξης δείχνουν το ίδιο: οι βόμβες που την προκάλεσαν, έπεσαν από ψηλά. Οι περισσότερες εικόνες δεν παραλείπουν να δείξουν και τις ψηλές παραβολικές τροχιές των βλημάτων. Είναι προφανές ότι τέτοιες τροχιές δε θα μπορούσαν να ανήκουν σε βλήματα κανονιών, καθώς τα κανόνια βάλλουν σε μικρότερες γωνίες, με αποτέλεσμα τα βλήματά τους να έχουν τροχιά που πλησιάζει την οριζόντια.
Οι διαφορετικές τροχιές βλημάτων που βάλλονται από κανόνια (κάτω), όλμους (πάνω) και οβιδοβόλα (στη μέση – δεν τα χρησιμοποιούσαν οι Βενετοί την εποχή εκείνη). Η διαφορά μεταξύ των χαμηλών τροχιών των κανονιών και των υψηλών τροχιών των όλμων είναι προφανής. Τα βλήματα των τελευταίων μπορούσαν να υπερκεράσουν τις οχυρώσεις, πλήττοντας τον εχθρό πίσω τους. Πηγή:Artillery through the Ages.
Οι υψηλές τροχιές είναι τυπικό χαρακτηριστικό των όλμων, οι οποίοι ήταν πυροβόλα με κάννες πολύ βραχύτερες και φαρδύτερες από εκείνες των κανονιών.
Κανόνι (αριστερά) και όλμος (δεξιά) από το κάστρο του Ναυπλίου. Προσέξτε πόσο φαρδύτερη και κοντύτερη είναι η κάννη του όλμου, πάνω στον οποίο διακρίνονται καθαρά ο λέοντας της Βενετίας και η ημερομηνία κατασκευής του όπλου.
Στις πολιορκίες, το έργο των κανονιών ήταν να δημιουργήσουν ένα ρήγμα στα τείχη έτσι ώστε να επιτρέψουν την είσοδο των πολιορκητών στο κάστρο. Για το σκοπό αυτό έπαιρναν θέση απέναντι ακριβώς από τα τείχη και συγκέντρωναν τα πυρά τους στη βάση ενός συγκεκριμένου τμήματος του τείχους. Βάλλοντας διαρκώς στο ίδιο σημείο επεδίωκαν την αποδυνάμωση και κατάρρευση του τείχους, το οποίο πέφτοντας θα δημιουργούσε και μια πολύ βολική ράμπα, από την οποία θα μπορούσαν να μπουν οι επιτιθέμενοι.
Στην πολιορκία της Αθήνας, υπάρχουν μαρτυρίες ότι μια κανονιοστοιχία είχε πράγματι τοποθετηθεί στα δυτικά της Ακρόπολης, όπως επιβεβαιώνουν τα ίχνη του βομβαρδισμού στη δυτική πλευρά του Παρθενώνα. Παρά την επιμονή τους ωστόσο, δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ρήγμα στους κίονες ή τους τοίχους του σηκού για να μπορέσουν τα βλήματα να φτάσουν στην πυριτιδαποθήκη.
Αντίθετα με τα κανόνια, οι όλμοι δεν ασχολούνταν καθόλου με τα τείχη. Η δουλειά τους ήταν να στέλνουν τα βλήματα από πάνω τους, για να πλήξουν όσα ή όσους βρίσκονταν πίσω τους. Τους χρησιμοποιούσαν για να πλήττουν τους υπερασπιστές που βρίσκονταν στην κορυφή των τειχών ή μέσα στο φρούριο. Οι όλμοι είχαν τη δυνατότητα να πλήττουν στόχους πολύ υψηλότερα από τη θέση τους, κάτι πολύ δύσκολο για τα κανόνια, ιδιαίτερα όταν η διαφορά ύψους είναι μεγάλη. Οι συστοιχίες των όλμων συνήθως λάμβαναν θέση κοντά στις γραμμές του εχθρού. Δεν ήταν απαραίτητο να βλέπουν το στόχο που έπλητταν – αρκεί να είχαν καλά σχέδια της περιοχής κι έναν αξιωματικό με ταλέντο στα μαθηματικά.
Άλλη μια εικόνα που δείχνει τις τυπικές ψηλές τροχιές που διένυαν τα βλήματα των όλμων.
Οι όλμοι μπορούσαν να ρίξουν μια ευρεία ποικιλία βλημάτων, μεταξύ των οποίων και βόμβες, όπως εκείνη που κατέστρεψε τον Παρθενώνα. Η βόμβα τοποθετούνταν με το φιτίλι προς το στόμιο της κάννης, το οποίο αναβόταν λίγο πριν την πυροδότηση του όλμου. Στο κολλέγιο του Ήτον, στη Βρετανία, βρίσκεται ένα θραύσμα τέτοιας βόμβας, την οποία δώρισε στο μουσείο του κολλεγίου ένας παλιός μαθητής του, έπειτα από μια επίσκεψη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ετικέτα του 19ου αιώνα την οποία ακόμη φέρει το θραύσμα, πρόκειται για «θραύσμα βλήματος το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί από τους Βενετούς κατά του Παρθενώνα και ανευρέθη επάνω στο ναό.» Ένας ειδικός από το Βρετανικό Βασιλικό Οπλοστάσιο επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για τμήμα βενετικής βόμβας του 17ου αιώνα και ότι είναι πιθανό να προέρχεται από τη βόμβα που κατέστρεψε τον Παρθενώνα (βλ. άρθρο).
Οι μαρτυρίες των πηγών, τα σχέδια της πολιορκίας, ο τύπος του βλήματος και οι νόμοι της βαλλιστικής συνηγορούν ότι το όπλο που έριξε τη βόμβα που κατέστρεψε τον Παρθενώνα δε μπορούσε παρά να είναι όλμος.
Η θέση της πυροβολαρχίας
Πού όμως είχε τοποθετηθεί αυτός ο όλμος; Δε θα μπορούσε να είναι στου Φιλοπάππου; Πολύ φοβάμαι πως αυτό πρέπει να αποκλειστεί, λόγω της απόστασης ανάμεσα στα δυο σημεία. Όπως ήδη ανέφερα, οι όλμοι είχαν μικρότερο βεληνεκές από τα κανόνια κι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τους τοποθετούσαν κοντά στις εχθρικές γραμμές. Θα πρέπει να αναζητήσουμε αλλού τη θέση των όλμων.
Ας επιστρέψουμε στα σχέδια της πολιορκίας. Όλα τους δείχνουν συστοιχίες πυροβόλων στα δυτικά και τα ανατολικά του βράχου, εκτός από μία, η οποία δείχνει μια πυροβολαρχία στα νότια της Ακρόπολης.
Ανακριβής αναπαράσταση της πολιορκίας με έμφαση στην απεικόνιση των διαφόρων σωμάτων του Βενετικού στρατεύματος.
Είναι προφανές ότι ο χαράκτης ενδιαφερόταν περισσότερο για την απεικόνιση των σωμάτων του βενετικού στρατεύματος και αδιαφόρησε παντελώς για την τοπογραφική ακρίβεια, παραλείποντας τους λόφους γύρω από την Ακρόπολη και διαστρεβλώνοντας την προοπτική. Οι ανακρίβειες του σχεδίου κάνουν την εικόνα αναξιόπιστη. Επιπλέον, τα κανόνια που εικονίζονται στα νότια του Παρθενώνα, αποκλείεται να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, εφόσον ο ναός δεν παρουσιάζει σημάδια από μπάλες κανονιών στη νότια πλευρά του.
Τι γίνεται όμως με τις άλλες εικόνες της εποχής; Στο σύνολό τους, δείχνουν συστοιχίες όλμων στα ανατολικά και δυτικά της Ακρόπολης. Κάποιες από αυτές απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Αυτές επικεντρώνονται στη θεαματικότητα της έκρηξης ή στη γραφικότητα του τοπίου, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα την ακριβή τοποθέτηση των διαφόρων μνημείων.
Απεικόνιση της πολιορκίας από τα βόρεια. Διακρίνεται μια συστοιχία κανονιών και μια όλμων στους λόφους δυτικά της Ακρόπολης (πιθανότατα στην Πνύκα και τον Άρειο Πάγο, αντίστοιχα) .
Άλλη μια άποψη της Αθήνας από τα βόρεια. Διακρίνονται κανόνια και όλμοι στους λόφους δυτικά της Ακρόπολης.
Τοπογραφικοί χάρτες σχεδιασμένοι από τους μηχανικούς του Βενετικού στρατού είναι πιο αξιόπιστοι και διακρίνονται για την εξαιρετική τους ακρίβεια.
Λεπτομερές σχέδιο που δείχνει τη θέση διάφορων μνημείων που σώζονται ως σήμερα. Το σχέδιο αποτυπώνει με ακρίβεια τη θέση των μνημείων της εποχής καθώς και τη θέση μιας συστοιχίας δύο όλμων στην περιοχή της Πλάκας (η λανθασμένη απόδοση των ονομάτων των αρχαίων μνημείων είναι συνηθισμένη αυτή την εποχή, καθώς, ελλείψει ανασκαφικών δεδομένων, βασίζεται αποκλειστικά σε περιγραφές από αρχαίες πηγές).
Τα σχέδια αυτά σκοπό είχαν να βοηθήσουν τους πολιορκητές και δεν είχαν κανένα λόγο (το αντίθετο μάλιστα) να ωραιοποιήσουν την πραγματικότητα θυσιάζοντας την ακρίβεια. Ως σήμερα, οι αρχαιολόγοι τα συμβουλεύονται για την αναζήτηση μνημείων που έχουν χαθεί. Στο επόμενο -και τελευταίο- απεικονίζονται όχι μόνο οι βόμβες που κατέστρεψαν τον Παρθενώνα αλλά και η θέση των όλμων από τους οποίους προήλθαν.
Χάρτης που δείχνει τις βόμβες που κατέστρεψαν τον Παρθενώνα να έρχονται από τα ανατολικά, στην περιοχή της σημερινής Πλάκας.
Εφόσον οι περισσότερες μαρτυρίες συμφωνούν ότι υπήρχε μια συστοιχία κανονιών και δύο όλμων, ενώ οι περισσότερες απεικονίσεις δείχνουν το ίδιο, τείνω να αποδεχτώ τη μαρτυρία τους. Οι περισσότερες εικόνες, συμπεριλαμβανομένου και του μεταλλίου που εκδόθηκε με αφορμή την καταστροφή του Παρθενώνα, δείχνουν ότι οι βόμβες προήλθαν από τα ανατολικά, από αυτό που οι πηγές αναφέρουν ως «συστοιχία δύο όλμων» στα ανατολικά της Ακρόπολης, στην Πλάκα. Μολονότι δε μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα η μοιραία βόμβα να βλήθηκε από τη συστοιχία που βρισκόταν στον Άρειο Πάγο, πρέπει να παραδεχτώ ότι μου φαίνεται πιθανότερο οι βόμβες να εκτοξεύτηκαν από την περιοχή της Πλάκας.
Μπορούμε άραγε να προσδιορίσουμε την προέλευση της μοιραίας βόμβας με κάπως μεγαλύτερη ακρίβεια; Αν κοιτάξουμε το βενετικό χάρτη βλέπουμε ότι η συστοιχία των όλμων βρίσκεται κοντά σε μια εκκλησία πολύ κοντά στο σπήλαιο της Αγλαύρου (που απεικονίζεται με ένα ημικύκλιο). Η μόνη εκκλησία που ταιριάζει με τη θέση που σημειώνεται στο χάρτη είναι ο Άγιος Νικόλαος ο Ραγκαβάς. Αν συγκρίνουμε το χάρτη αυτό με έναν σύγχρονο, τότε θα ανακαλύψουμε ότι οι όλμοι πρέπει να βρίσκονταν στο χώρο που σήμερα ορίζεται από τις οδούς Στράτωνος, Θέσπιδος και Ραγκαβά.
Σήμερα στο σημείο αυτό βρίσκεται ένα ήσυχο παρκάκι, με μια καθόλου συναρπαστική θέα της ανατολικής πλευράς της Ακρόπολης.
Η θέα
Την ίδια θέα έβλεπαν και οι πυροβολητές της δεύτερης συστοιχίας όλμων. Οι ίδιοι δεν απόλαυσαν ποτέ το θέαμα της ανατίναξης του Παρθενώνα, όπως απαιτεί η δημοφιλής θεωρία. Αντίθετα, πληροφορήθηκαν την επιτυχία τους από το φοβερό θόρυβο της έκρηξης και τη λάμψη της πυρκαγιάς που ξέσπασε έπειτα. Για μια πιο γλαφυρή εικόνα θα πρέπει να βασίστηκαν είτε σε περιγραφές συστρατιωτών τους, είτε στις γκραβούρες του γεγονότος.
Όσο για το φεγγάρι (αν οι μαρτυρίες είναι σωστές και η έκρηξη έγινε πράγματι γύρω στις 7 το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου, μόλις είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει), δεν είχε ανατείλει ακόμη. Σύμφωνα με τουςαστρονόμους, το φεγγάρι εκείνη τη μέρα ήταν 26 ημερών, λίγο πριν το τελευταίο του τέταρτο, επομένως πρέπει να ανέτειλε πάνω από τον Υμηττό λίγο μετά τα μεσάνυχτα.
Παράπλευρη απώλεια
Κάποιοι λένε πως η καταστροφή του Παρθενώνα ήταν απλώς ένα δυστύχημα από αυτά που συμβαίνουν στον πόλεμο. Ωστόσο υπάρχουν μαρτυρίες ότι η καταστροφή ήταν εσκεμμένη. Φαίνεται πως κάποιος είχε δραπετεύσει από το κάστρο και κατέφυγε στο στρατόπεδο των Βενετών, τους οποίους πληροφόρησε ότι «όλα τα πυρομαχικά μεταφέρθηκαν στο λεγόμενο ναό της Αθηνάς και ότι όλοι οι Τούρκοι αξιωματούχοι κατέφυγαν εκεί, με την πεποίθηση ότι οι Χριστιανοί δε θα κατέστρεφαν ποτέ το ναό. Μόλις έλαβαν αυτή την πληροφορία, οι περισσότεροι όλμοι έστρεψαν τα πυρά τους προς το ναό.» (μαρτυρία ενός Γερμανού μισθοφόρου, που αναφέρεται εδώ).
Για άλλη μια φορά, οι προτεραιότητες της ένοπλης σύγκρουσης υπερκέρασαν κάθε σεβασμό προς τα αναντικατάστατα μνημεία του παρελθόντος (για να μη μιλήσουμε για αναντικατάστατες ζωές). Ωστόσο, παρά τη συντριβή που επέδειξαν οι νικητές μετά την καταστροφή, το μάθημα δεν αφομοιώθηκε. Έως και σήμερα, ανεκτίμητα μνημεία καταστρέφονται μαζί με ανεκτίμητες ζωές, θυσία στο βωμό των άσκοπων αιματοχυσιών στις οποίες επιδίδονται οι άνθρωποι, για μικρό ή και κανένα όφελος.
Αυτό το μάθημα που ακόμη δεν έχουμε καταλάβει, αυτή η διαρκής περιφρόνηση για τα κατάλοιπα του παρελθόντος, στο οποίο οφείλουμε αυτό που είμαστε σήμερα, συνιστά μια συνεχιζόμενη τραγωδία, μια πληγή πολύ μεγαλύτερη από την καταστροφή ενός μόνο μνημείου, ακόμη και ενός μνημείου μοναδικής τελειότητας όπως ο Παρθενώνας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι απόψεις των αναρτήσεων δεν ταυτίζονται υποχρεωτικά με τις δικές μας.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.