10 χρόνια μετά το 'Mayday, Mayday Helios Airways flight 522 Athens'

Το χρονικό χρονικό της πιο πρόσφατης πολύνεκρης αεροπορικής τραγωδίας στην Ελλάδα. Το ανατριχιαστικό νεύμα του ηρωικού φροντιστή και η μαρτυρία στο WE της πρώτης δημοσιογράφου που βρέθηκε ανάμεσα στα συντρίμμια του "Ήλιος"

Κωστής Χριστοδούλου

Κυριακή 14 Αυγούστου 2005, στην καρδιά του πιο ήρεμου και νωχελικού τριημέρου της χρονιάς για την Αθήνα, παραμονή Δεκαπενταύγουστου. Όσοι δεν ταράχτηκαν ή ξύπνησαν από τον εκκωφαντικό θόρυβο στα βορειανατολικά του νομου Αττικής πάγωσαν μπροστά στις τηλεοράσεις τους όταν ο ήχος της έκτακτης είδησης έφερνε τις συγκεχυμένες πληροφορίες για την πτώση ενός αεροσκάφους στο Γραμματικό. Το WE του news247 ξαναθυμάται την πιο πρόσφατη αεροπορική τραγωδία στην χώρα μας με στοιχεία από το ρεπορταζ του Πάνου Σόμπολου όπως αυτά συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο του Τα τραγικά γεγονότα της τελευταίας τριακονταπενταετίας όπως τα έζησα που κυκλοφόρησε πρόσφατα.

Ώρα 06.07.13, Κυριακή 14 Αυγούστου 2005: το επιβατικό αεροσκάφος “Ολυμπία” τύπου Μπόινγκ 737 -300 της κυπριακής εταιρείας “Ήλιος”, με 121 επιβαίνοντες (115 επιβάτες και 6 μέλη του πληρώματος), ξεκίνησε να πραγματοποιήσει την υπ' αριθμόν 522 πτήση από τη Λάρνακα προς την Πράγα με ενδιάμεσο σταθμό την Αθήνα. Κυβερνήτης ήταν ο Ανατολικογερμανός Χανς – Γιούργκεν Μέρτεν, 59 ετών χρονών, και συγκυβερνήτης ο Χαράλαμπος (Πάμπος) Χαραλάμπους, 49 χρονών, από την Κύπρο. Το έλαβε εξουδιότηση να ανέλθει στα 34.000 πόδια και να συνεχίσει κατευθείαν προς το ραδιοβοήθημα της Ρόδου. Καθώς διήρχετο ανερχόμενο τα 16.000 πόδια, ο κυβερνήτης επικοινώνησε με την επιμελητεία πτήσεων της εταιρείας του και ανέφερε ότι είχε ένα προειδοποιητικό σήμα διαμόρφωσης απογείωσης, καθώς και ένα πρόβλημα στο σύστημα ψύξης συσκευών.

Εδώ θα ανοίξουμε μία παρένθεση και θα πάμε το χρόνο λίγο πίσω για να δούμε τι είχε συμβεί λίγες ώρες πριν. Το αεροσκάφος είχε προηγουμένως εκτελέσει πτήση από Λονδίνο προς Κύπρο. Κατά την διάρκεια της πτήσης προς την Λάρνακα το πλήρωμα θαλάμου επιβατών άκουσε δυνατούς στην πίσω δεξιά πόρτα του αεροσκάφους και παρατήρησε τον σχηματισμό πάγου στο στεγανωτικό παρέμβρυσμα της πόρτας. Η προϊσταμένη Φανούλα Σαββίδου κατέγραψε αυτά που άκουσαν και είδαν στο ημερολόγιο θαλάμου επιβατών και παράλληλα ενημέρωσε και τον κυβερνήτη Paul Simcoe. Αυτός με την σειρά του έγραψε στο τεχνικό ημερολόγιο του αεροσκάφους: “Η πίσω θύρα εξυπηρέτησης χρήζει πλήρους επιθεώρησης”.

Φθάνοντας το αεροσκάφος στη Λάρνακα, ο αρμόδιος μηχανικός που εξέτασε το τεχνικό ημερολόγιο, είδε τη σχετική εγγραφή και προέβη σε οπτικό έλεγχο της πόρτας και σε έλεγχο διαρροής πίεσης θαλάμου. Κατά τον οπτικό δεν παρατήρησε καμία βλάβη ή ανωμαλία στην εν λόγω πόρτα. Είχε φωνάξει για βοήθεια και δύο άλλους μηχανικούς της εταιρείας. Μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου έγραψε στο τεχνικό ημερολόγιο: “Θύρα και περιβάλλων χώρος ελέγχθησαν. Καμία παρατήρηση. . Ο έλεγχος συμπίεσης έγινε ως τη μέγιστη διαφορική πίεση. Η βαλβίδα ασφαλείας λειτουργεί στα 8.25 Δpsi. Καμία διαρροή ούτε αφύσικοι ήχοι σύμφωνα με την εργασία”.

Ο έλεγχος αυτός χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς ως ανορθόδοξος και η καταγραφή στο ημερολόγιο ως αόριστη, ελλιπής και αντιφατική. Όμως η εγκληματική παράλειψη ήταν ότι μετά το τέλος των εργασιών που έγιναν ο αρμόδιος μηχανικός δεν επανέφερε τον διακόπτη του επιλογέα του συστήματος συμπίεσης στην θέση “αυτόματο” από τη θέση “χειροκίνητο”. Αυτό το λάθος δεν μπόρεσαν να το ανακαλύψουν ο κυβερνήτης και ο συγκυβερνήτης και να φέρουν τον διακόπτη του επιλογέα στην σωστή θέση, με αποτέλεσμα να προκληθεί το μεγάλο πρόβλημα της έλλειψης συμπίεσης του αεροσκάφους. Η παρένθεση κλείνει εδώ και επιστέφουμε στην μοιραία πτήση προς την Αθήνα.

Συνεχίστηκε η επικοινωνία με την επιμελητεία πτήσεων της εταιρείας τα επόμενα οκτώ λεπτά και τερματίστηκε στα 28.900 πόδια. Στη διάρκεια της ανόδου, σε ύψος περίπου 18.200 ποδιών, έπεσαν οι μάσκες οξυγόνου στον θάλαμο των επιβατών.

Ώρα 06.37.27: το αεροσκάφος είχε πλέον οριζοντιωθεί και πετούσε στο προγραμματισμένο ύψος των 34.000 ποδιών. Μπήκε στο FIR Aθηνών, χωρίς όμως να επικοινωνήσει με το Κέντρο Ελέγχου Περιοχής Αθηνών (ΚΕΠ). Ένα λεπτό νωρίτερα, το ΚΕΠ Λευκωσίας είχε ενημερώσει το ΚΕΠ Αθηνών ότι δεν είχε επικοινωνία με το συγκεκριμένο αεροπλάνο.

Ώρα 07.12.05: ο ελεγκτής ραντάρ του ΚΕΠ Αθηνών κάλεσε τον πιλότο για να τον εξουσιοδοτήσει για κάθοδο χωρίς ανταπόκριση. Την ίδια στιγμή ο ελεγκτής σχεδιασμού κυκλοφορίας του ΚΕΠ Αθηνών ενημέρωσε σχετικά τον Έλεγχο Προσέγγισης Αθηνών (ΑΡΡ). Ακολουθούν νέες προσπάθειες επικοινωνίας με το Μπόινγκ της εταιρείας “Ήλιος” από τον ελεγκτή όπως και από άλλα αεροσκάφη στη συγκεκριμένη συχνότητα καθώς και στη συχνότητα κινδύνου, χωρίς όμως να αποδώσουν θετικά αποτελέσματα.

Ώρα 07.16: ενημερώνεται σχετικά με την έλλειψη επικοινωνίας με το αεροσκάφος ο προϊστάμενος του ΚΕΠ Αθηνών από τον ελεγκτή ραντάρ του ΚΕΠ Αθηνών. Ο προϊστάμενος ειδοποιεί τον Έλεγχο Προσέγγισης Αθηνών, τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου Αθηνών και την Πολεμική Αεροπορία.

Ώρα 07.20.59: το αεροσκάφος συνεχίζοντας την προγραμματισμένη πτήση περνάει τον πανκατευθυντικό ραδιοφάρο του νησιού Κέα (ΚΕΑ VOR) και ξεκινάει διαδικασία ενόργανηςτ προσέγγισης και προσγείωσης στο αεροδρόμιο της Αθήνας, εξακολουθόντας όμως να πετάει σε ύψος 34.000 ποδιών.

Ώρα 07.53.50: το ΚΕΠ Αθηνών κηρύσσει φάση συναγερμού ενημερώνοντας σχετικά και το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΕΚΣΕΔ).

Ώρα 08.23.51: ενώ το αεροσφάκος διήνυε “τον έκτο κύκλο κράτησης” πετώντας πάνω από την Κέα, πάντα στο ίδιο ύψος των 34.000 ποδιών, αναχαιτίζεται από δύο αεροσκάφη F-16 της Πολεμικής Αεροπορίας. Ο αρχηγός του σμήνους προσπάθησε να επικοινωνήσει με το αεροσκάφος μέσω ραδιοκλήσεων, αλλά δεν τα κατάφερε. Στη συνέχεια προσπάθησε να αποσπάσει την προσοχή του πληρώματος του θαλάμου διακυβέρνησης, με προκαθορισμένα σήματα, προχώρησε στην εκτέλεση ελιγμών γύρω από το αεροσκάφος για να μπορέσει να διαπιστώσει τους λόγους έλλειψης επικοινωνίας. Από τους ελιγμούς που έκανε δεν διαπίστωσε εξωτερική ζημιά, ούτε καπνό ή φωτιά στο αεροσκάφος. Ο αρχηγός του σμήνους συνέχισε τις προσπάθειες για να λύσει το αίνιγμα και να πάρει απαντήσεις για το τι συνέβαινε.

Προσεγγίζοντας και εστιάζοντας την προσοχή του στον θάλαμο διακυβέρνησης διαπίστωσε ότι η θέση του κυβερνήτη του αεροσκάφους ήταν κενή. Στη θέση του συγκυβερνήτη υπήρχε ένα άτομο το οποίο είχε πέσει πάνω στα χειριστήρια. Στον θάλαμο επιβατών μπόρεσε να διακρίνει δύο επιβάτες στ' αριστερά και έναν καθήμενο στα δεξιά, με εφαρμοσμένες στα πρόσωπα τους μάσκες οξυγόνου. Επίσης φαίνονταν και άλλες μάσκες οξυγόνου.

Ώρα 8.48.00: το ΚΕΠ Αθηνών κηρύσσει φάση κινδύνου, η οποία δηλώθηκε ταυτόχρονα και στο ΕΚΣΕΔ.

Ώρα 08.49.40: ενώ το αεροσκάφος διήνυε “τον δέκατο κύκλο κράτησης”, ο αρχηγός του σμήνους των F-16 παρατηρεί ένα άτομο, χωρίς μάσκα οξυγόνου, που φορούσε μπλε πουκάμισο και σκούρο γιλέκο, να μπαίνει στο πιλοτήριο, να κάθεται στην θέση του κυβερνήτη, να φοράει τα ακουστικά και να απλώνει τα χέρια του στον πίνακα οργάνων του αεροσκάφους. Όπως διαπιστώθηκε αργότερα από τις έρευνες, αυτός ο άνθρωπος ήταν ο φροντιστής Ανδρέας Προδρόμου, ο οποίος ήταν κάτοχος πτυχίου επαγγελματία χειριστή αεροσκαφών. Σε λίγο καιρό επρόκειτο να προσληφθεί ως πιλότος στην εταιρεία “Ήλιος”. Χρησιμοποιώντας μία από τις φορητές φιάλες οξυγόνου που υπήρχαν στο αεροσκάφος, κατάφερε να διατηρήσει τις αισθήσεις του και να μπει πολύ αργότερα στο πιλοτήριο, όπου αφού κάθισε στην άδεια θέση του κυβερνήτη, προσπάθησε ανεπιτυχώς να πάρει τον έλεγχο του αεροπλάνου, κατά τη διάρκεια “του δέκατου κύκλου κράτησης” πάνω από την Κέα.

Ο αρχηγός του σμήνους που πετούσε παράλληλα με το αεροσκάφος δεν κατάφερε να του αποσπάσει την προσοχή, ενώ κατά διαστήματα φαινόταν να γέρνει προς τα εμπρός. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα σβήνει ο αριστερός κινητήρας του αεροσκάφους καθώς είχαν σωθεί τα καύσιμα. Το αεροσκάφος άρχισε να κάνει απότομους ελιγμούς. Έκανε κλειστή στροφή με κατεύθυνση βόρεια και στην συνέχεια βορειοδυτικά, ενώ αμέσως μετά άρχισε να χάνει ύψος. Ο αρχηγός του σμήνους των F-16 πλησίασε ακόμη περισσότερο το αεροσκάφος. Παρατήρησε το πάνω μέρος του σώματος του ατόμου που καθόταν στη θέση του συγκυβερνήτη να γέρνει προς τα πίσω, σαν να καθόταν κανονικά στην θέση του, παραμένοντας όμως ακίνητο και δεν φορούσε μάσκα οξυγόνου.

Ώρα 08.54.18: συμβαίνει το εξής συγκλονιστικό. Είδε το άτομο που είχε καθίσει στη θέση του κυβερνήτη, δηλαδή τον ηρωικό φροντιστή Ανδρέα Προδρόμου (σ.σ. στην φωτογραφία μαζί με την φίλη του αεροσυνοδό Χάρις Χαραλάμπους), να προσπαθεί να επικοινωνήσει με τον πύργο ελέγχου ή με άλλα αεροσκάφη. Με εμφανως εξασθενημένη φωνή καλούσε σε βοήθεια. Ο καταγραφεάς ομιλιών του θαλάμου διακυβέρνησης κατέγραψε τα εξής: “Mayday, Mayday Mayday, Helios Airways flight 522 Athens...” και πάλι “Mayday, Mayday...”. Αυτή την κλήση κινδύνουν δεν μπόρεσε να την εκπέμψει από τα ραδιοβοηθήματα του αεροσκάφους. Όπως είπε ο αρχηγός του σμήνους, σε ύψος περίπου 7.000 ποδιών το πρόσωπο αυτό για πρώτη φορά φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι αντιλήφθηκε την παρουσία πολεμικών αεροσκαφών, κάνοντας ένα νεύμα με το χέρι του. Όταν όμως ο αρχηγός του σμήνους του έκανε το τυποποιημένο σήμα με το χέρι του να τον ακολουθήσει στο αεροδρόμιο “Ελευθέριος Βενιζέλος”, αυτός ο άτυχος φροντιστής του έκανε σήμα με τον αντίχειρα προς τα κάτω!

Ώρα 8.59.20: το αεροσκάφος αλλάζει πορεία και κατευθύνεται νοτιοδυτικά.

Ώρα 8.59.47: σβήνει και ο δεύτερος κινητήρας του αεροσκάφους καθώς είχαν τελειώσει τα καύσιμα, οπότε αρχίζει να χάνει απότομα ύψος.

Ώρα 09.03.32: το μοιραίο Μπόινγκ, αφού μεσολάβησε πτήση περίπου δυόμισι ωρών χωρίς επικοινωνία με το ΚΕΠ Λευκωσίας και Αθηνών, προσκρούει σε λόφο στην περιοχή του Γραμματικού Αττικής και σε απόσταση 33 χιλιομέτρων βορειοδυτικά του διεθνούς αεροδρομίου της Αθήνας. Γίνεται κομμάτια ενώ ταυτόχρονα αρπάζει φωτιά σπέρνοντας τον θάνατο και τη συμφορά παντού!

Με στοιχεία από το βιβλίο του Πάνου Σόμπολου που κυκλοφόρησε πρόσφατα απο τις εκδόσεις Πατάκη:Τα τραγικά γεγονότα της τελευταίας τριακονταετίας όπως τα έζησα

Η Μάρθα Λεκκάκου, δημοσιογράφος του Alpha ήταν η πρώτη συνάδελφος που έφθασε στο σημείο που κατέπεσε το μοιραίο αεροσκάφος της Ήλιος στο Γραμματικό. Λίγο μετά η αστυνομία απέκλεισε την περιοχή. Το WE του news247 της ζήτησε να ξαναθυμηθεί τις στιγμές που έζησε.

Kυριακή 14 Αυγούστου 2005.

«Μάρθα, κατευθύνσου στην περιοχή Σέσι Γραμματικού, έχει συντριβεί αεροπλάνο με δεκάδες… ίσως και εκατοντάδες επιβάτες, δεν γνωρίζουμε κάτι άλλο», με ενημερώνει με κοφτή και αμήχανη φωνή ο αρχισυντάκτης της κυριακάτικης βάρδιας.

Εικονολήπτης, ηχολήπτης και εγώ παγώνουμε και φεύγουμε. Με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Φτάνουμε στο δύσβατο σημείο, μετά από απανωτές ερωτήσεις σε κατοίκους. Φτάνουμε σε εκείνον τον κακοτράχαλο, στενό, χωμάτινο δρόμο που οδηγούσε στη μοιραία χαράδρα. Ελάχιστοι κάτοικοι της περιοχής έχουν μαζευτεί εκατέρωθεν του χωμάτινου δρόμου, μας ρωτούν αν γνωρίζουμε κάτι. Κοιταζόμαστε μεταξύ μας νευρικά, σαν να θέλουμε να αποκωδικοποιήσουμε ένα ψήγμα πληροφορίας από τις εκφράσεις των προσώπων μας.

Εγώ και το συνεργείο του ALPHA έτυχε να πατήσουμε πρώτοι το πόδι μας σε ένα «βομβαρδισμένο» πεδίο, παραμονή του Δεκαπενταύγουστου.

Νιώθουμε ανατριχίλα, προσπαθούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της συντριβής, μιας ανείπωτης τραγωδίας που είναι πρωτόγνωρη για εμάς, για όλους μας στην Ελλάδα.

 Το πρώτο πράγμα που βλέπω στο σημείο είναι εκείνο…. το χρυσίζον αρχαιοελληνικό πρόσωπο σε μπλε πλαίσιο στο απομεινάρι του κατεστραμμένου ουραίου τμήματος του μοιραίου αεροπλάνου…

Τραβάμε τα πρώτα πλάνα ενώ μέσα από όλη τη χαράδρα που έχει καταπέσει το αεροπλάνο  βγαίνει, πολύ πυκνός, μαύρος καπνός. 

Ορατότης μηδέν. Δίνω τις πρώτες ανταποκρίσεις, με πνιχτή φωνή.

Ίσα που μπορούμε να αναπνεύσουμε. Από την απίστευτη ένταση και την πνιγηρή ατμόσφαιρα. Μυρίζουν καμμένα  καύσιμα σε όλη την περιοχή.  Δίνουμε μάχη  να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας. Αδύνατον. Για εμάς, για τους πυροσβέστες, για τους ανθρώπους του ΕΚΑΒ. Όλοι έχουμε ανατριχιάσει, είμαστε αποσβολωμένοι.

Περπατώ συνέχεια, ακατάπαυστα, περιμετρικά και στα 4 σημεία γύρω από τη χαράδρα που φλέγεται.

 Οι πληροφορίες αρχίζουν και κυλούν. Δραματικές πληροφορίες. Πόσοι οι επιβαίνοντες, πόσα τα παιδιά… Συνεχίζω να περπατώ.  Ώσπου, ξαφνικά, πάνω στα κλαδιά ενός πεύκου, κοντά στα 500 μέτρα μακριά από το σημείο της συντριβής, παρατηρώ  λίγα λευκά, καθαρά πουκάμισα. Ρούχα ανθρώπινα…. Συνεχίζω να δίνω ανταπόκριση, όμως όλοι οι ήχοι γύρω μου έχουν σταματήσει. Μιλώ μηχανικά, ακούω υπόκωφα.  Δεν θυμάμαι πόση ώρα έμεινα μπροστά σ’ αυτά τα ρούχα. Αυτά θυμάμαι μετά από 10 χρόνια. Τα ρούχα των ψυχών που έφυγαν…Ρούχα αδειανά.

news247.gr