Η Γενεαλογία της Εξουσίας στην Αρχαία Ελλάδα

Η Αττική είναι ίσως η περισσότερο γνωστή περιοχή του ελλαδικού χώρου και αναµφίβολα ο γεωγραφικός εκείνος χώρος ο οποίος κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων συγκεντρώνει την προσοχή και το ενδιαφέρον του συνόλου σχεδόν των ιστορικών, αρχαιολόγων και ερευνητών που ασχολούνται µε την αρχαία Ελλάδα. Ελάχιστοι όµως επισηµαίνουν ότι ο πλέ- ον διάσηµος χώρος του ελληνικού κόσµου εξελίσσεται επί επτά και περισσότερους αιώνες, από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού έως τη λήξη της Κλασικής Εποχής, υπό την καθορι- στική και µάλλον κυρίαρχη παρέµβαση ορισµένων ισχυρών οικογενειών της Πελοποννήσου, οι οποίες σχηµατίζουν στην Αττική µερικές από τις ισχυρότερες φρατρίες (φάρες) του ελληνικού κόσµου… Των Γιώργου Ηλιόπουλου, anesto@hol.gr και Νικόλαου Πάνου

Στις ισχυρές οµάδες/οικογέ- νειες της Πελοποννήσου που όρισαν τις τύχες της αρχαίας Αθήνας συµµετείχαν όλες οι οικογένειες που περι- λαµβάνουν πρόσωπα που είχαν κοινό πα- τέρα, πάππο και πρόπαππο ή κάποιον από τις τρεις αυτές γενεές των προγόνων1 . Σταδιακά ο δεσµός αυτός επεκτείνεται σε έναν κύκλο που ενσωµατώνει τους λεγό- µενους αγχιστείς (τους πλησιέστερους), όπου το κριτήριο είναι οι δεσµοί γάµου και οι υιοθεσίες σε περίπτωση νόθων ή και παιδιών που έχουν εγκαταλειφθεί. 


Οι Μεδοντίδες 


Μία από τις πολιτικά καθοριστικές για την εξέλιξη της αρχαίας Αττικής, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας, οµάδες εί- ναι οι Νηλείδες της Πύλου2 , οι οποίοι, σύµφωνα µε την άποψη όλων των αρ- χαίων ιστορικών, ερευνητών και περι- ηγητών, εµφανίζονται περί τα τέλη του δωδέκατου προχριστιανικού αιώνα, µετά την κατάρρευση της Πύλου, στην Αττική και, σχηµατίζοντας πανίσχυρες φρατρίες, παρεµβαίνουν και καθορίζουν αποφασι- στικά την ιστορική και πολιτική εξέλιξη της περιοχής επί αιώνες. Κατά την παράδοση εγκαθίστανται στην περιοχή των Αθηνών επί βασιλείας του Θυµοίτου, δέκατου πέµπτου κατά σει- ράν γόνου του Οίκου του Θησέως, µετά από σχετικό χρησµό του Μαντείου των ∆ελφών. Mία από τις οικογένειές τους υπό τον Μέλανθο του Ανδροπόµπου, που κατά την παράδοση είναι απόγονος του αδελφού του Νέστορος Περικλυµένου, συµµετέχει αποφασιστικά στις συγκρού- σεις των Αθηναίων µε τους Βοιωτούς και µάλιστα όταν ο ηγεµόνας των Βοιωτών Ξάνθος προκαλεί σε µονοµαχία τον Θυ- µοίτη και εκείνος αρνείται, ο Μέλανθος παρεµβαίνει στο διάλογο των δύο ηγε- τών, τονίζοντας στον Ξάνθο ότι δεν συ- νηθίζεται σε µία µονοµαχία να υπάρχουν συνοδοί και καθώς ο Βοιωτός στρέφεται έκπληκτος για να διαπιστώσει ποιοι τον ακολουθούν, ο Μέλανθος τον εξοντώνει µε δόλο. Οταν ο ευφυής Πύλιος κατηγο- ρείται µε σφοδρότητα για τη δόλια και αισχρή πράξη του, επικαλείται το γεγονός ότι ο ∆ιόνυσος χωρίς τη χαρακτηριστική του γενειάδα και καλυµµένος µε µαύρο µανδύα από δέρµα τράγου εµφανίζεται να ακολουθεί τον Ξάνθο, µε συνέπεια να αντιδράσει ασυναίσθητα λόγω του φόβου του3 . Οι Αθηναίοι πάντως αξιοποιούν το συµβάν και καταλαµβάνουν την Οινόη, ενώ σε ανάµνηση του γεγονότος αυτής της απάτης, κατά την άποψη ορισµένων συγγραφέων, εορτάζουν τα Απατούρια τιµώντας τον Μελανθίδα ή Μελαναιγί- δα ∆ιόνυσο. Αν και κατά τον Παυσανία υπεύθυνος για το φόνο του Ξάνθου είναι ο πατέρας του Μελάνθου Ανδρόποµπος4 και κατά τον Αριστοτέλη ο υιός του Με- λάνθου Κόδρος5 , η αίγλη και η ισχύς που αποκτά η οικογένεια την οδηγούν και στη δολοφονία του Θυµοίτου, µε συνέπεια ο Μέλανθος να σφετερισθεί την εξουσία και να ανακηρυχθεί βασιλεύς6 , µε τη βοήθεια και των δύο άλλων µεγάλων φρατριών από την Πύλο, των Παιονιδών και των Αλκµαιωνιδών, και ίσως και των Ιώνων προσφύγων από την Αιγιάλεια της Αχαΐ- ας που εγκαθίστανται εκείνη την περίοδο ειρηνικά στην Αττική7 .

Η εγκαθίδρυση στην εξουσία 


Οι παραδόσεις αυτές απηχούν µάλλον µια σειρά γεγονότων που δικαιολογούν την άνοδο στην εξουσία ενός νέου δυ- ναστικού οίκου, του οίκου των Μελανθι- δών, ο οποίος όµως δεν έχει να επιδείξει µακροχρόνια παρουσία, καθώς µετά τον ηρωικό θάνατο του υιού του Μελάνθου, Κόδρου, οι απόγονοί του Νηλεύς και Μέ- δων έρχονται σε οξύτατη σύγκρουση για το ζήτηµα του θεσµού της βασιλείας και επικρατεί η θέση του Μέδοντος για την κατάργησή της, καθώς και στην Αττική αναπτύσσεται πολιτικά η αντίληψη του δωρικού δάµου (δήµου). Η αντίληψη αυτή αναβαθµίζει τον δάµο σε κυρίαρ- χη πολιτική οντότητα σε σχέση µε τον προγενέστερο του κόσµου των Αχαιών, όπου απλά ο όρος δηλώνει έναν όµιλο ιδιοκτητών γης. Από την περίοδο αυτή, ο Μέδων αποσχίζεται δηµιουργώντας τη φρατρία των Μεδοντιδών, ενώ οι Με- λανθίδες υπό τον Νηλέα εγκαταλείπουν την Αττική ακολουθούµενοι από πολλούς Ιωνες (κατά πλειοψηφία πρόσφυγες από την Αιγιάλεια), ιδρύοντας τις αποικίες της Ιωνίας. Ο Νηλεύς και οι έποικοι που τον ακο- λουθούν εγκαθίστανται στη Μίλητο, ενώ οι απόγονοί του καταλήγουν στην Εφεσο (Ανδροκλος), στη Μυούντα (Κυδρήλος ή Κυάρετος), στον Κολοφώνα (∆αµασίχθων και Πρόµηθος), στη Λέβεδο (Ανδραίµων), στην Τέω (Ναύκλος ή Νάοκλος) και στις Ερυθρές (Κλέοπος)8 . Ο θρύλος αυτός ανακλάται στο γεγονός ότι οι γόνοι αυ- τών των οικογενειών λογίζονται λόγω της καταγωγής τους από τη φρατρία των Μελανθιδών ως απόγονοι του βασιλικού οίκου της Αττικής και διατηρούν το δικαί- ωµα να φέρουν τα σύµβολα της βασιλι- κής εξουσίας κατά τη διάρκεια εορτών και τελετών. Ο Στράβων µάλιστα9 επισηµαίνει πως ο επιφανέστερος ίσως φιλόσοφος του αρχαίου κόσµου, ο σκοτεινός Ηρά- κλειτος, ως απόγονος του Ανδρόκλου και κατά συνέπεια των Μελανθιδών, κατέχει το δικαίωµα της προεδρίας στους αγώνες και στις τελετές στα ιερά της Ελευσινίου ∆ήµητρος, φέροντας τα σύµβολα της βα- σιλικής εξουσίας, τον σκίπωνα (η ράβδος του πολέµαρχου) και την πορφύρα, δικαί- ωµα και σύµβολα που τελικά αποποιείται, καθώς τα εκχωρεί στον αδελφό του. Από την πλευρά της η φρατρία των Μεδοντιδών, που παραµένει στην Αττι- κή, αξιοποιεί τη στάση της στο ζήτηµα της κατάλυσης της µοναρχίας, διασφαλί- ζοντας το αξίωµα του Ισοβίου Αρχοντος των Αθηνών για τον εκάστοτε ηγέτη της. Με τον τρόπο αυτό, οι συνολικά δεκα- τρείς κατά σειράν Ισόβιοι Αρχοντες, έως τα µέσα του όγδοου προχριστιανικού

αιώνα, προέρχονται από τις τάξεις της, µε εξαίρεση τον έκτο (Μεγακλής) και τον δέκατο τρίτο και τελευταίο (Αλκµαίων), οι οποίοι λογίζονται ως µέλη των Αλκµαιω- νιδών, µάλλον λόγω της καταγωγής τους από την πλευρά της µητέρας τους από τη συγκεκριµένη φρατρία. Ο Ισόβιος Αρχων συχνά αποκαλείται Βασιλεύς και λογίζεται ως πρώτος µετα- ξύ ίσων, καθώς υπάρχουν ακόµη 4 Βα- σιλείς, οι λεγόµενοι Φυλοβασιλείς (ένας ανά φυλή), που τον συνεπικουρούν στην άσκηση των καθηκόντων του, όλοι µέλη των Ευπατριδών, δηλαδή των ευγενών της Αττικής10 . Το καθεστώς επιβιώνει έως το 753 π.Χ., οπότε και µετασχηµατίζεται από τον Αλκµαίωνα των Αλκµαιωνιδών στο θεσµό των τριών ετησίων αρχόντων (Αρχων Επώνυµος, Αρχων Πολέµαρχος, Αρχων Βασιλεύς). Ο επιφανέστερος Με- δοντίδης είναι αναµφίβολα ο Σόλων11 , ο οποίος αναθεωρεί συστηµατικά το πολιτικό, οικονοµικό και νοµικό σύστηµα της Αττικής, θέτοντας τις βάσεις για την περαιτέρω λαµπρή εξέλιξη της Αθηναϊκής ∆ηµοκρατίας. Αντίθετα, η περισσότερο σκοτεινή φυ- σιογνωµία της φρατρίας, παρά τις απε- γνωσµένες προσπάθειες εξωραϊσµού της από τον Πλάτωνα, είναι ο Κριτίας, ο ηγέ- της των τριάκοντα τυράννων. Ο άνθρω- πος αυτός στιγµατίζει µε την παρουσία του µία από τις χειρότερες, αν και βραχύ- βιες, περιόδους της Ιστορίας της Αττικής, του οποίου η οικογένεια περιλαµβάνει 4 Αρχοντες Επώνυµους, µε περισσότερο γνωστό τον ∆ροπίδη κατά την περίοδο 645 π.Χ.- 644 π.Χ.12 . Επίσης σηµαντικός Μεδοντίδης είναι ο µυστηριώδης νοµοθέ- της ∆ράκων, του οποίου ο σκληρός νόµος του αίµατος, δηλαδή η βεντέτα, επικυρώ- νεται συνεχώς µε ψηφίσµατα, ακόµη και στα τέλη του πέµπτου προχριστιανικού αιώνα.13 , όπως και ο υιοθετηµένος από τον Αµύντα ΙΙΙ της Μακεδονίας, Αθηναί- ος στρατηγός Ιφικράτης14 , που αποτελεί ένα από τα κίνητρα για την αποδοχή του βασικού συµβόλου των Μεδοντιδών, του Oκτάκτινου Αστρου, από τους Τηµενίδες, τον δυναστικό οίκο της Μακεδονίας, επί Φιλίππου ΙΙ.

EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

Περιοδικό Φαινόμενα τεύχος 55 12 Νοεµβριου 2011 σελ.24