Τι σκότωσε τον Τουταγχαμών;

Η ζωή πίσω από τη μάσκα

Το μυστηριακό προσωπείο του φαραώ Τουταγχαμών κρύβει μια μούμια που δίνει τροφή για μελέτη σε γενεές επί γενεών ερευνητών. Οι θεωρίες για τον πρόωρο θάνατο και τη ζωή του «χρυσού βασιλιά» δίνουν και παίρνουν, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα προσλαμβάνουν οι σύγχρονες έρευνες με γενετικό υλικό και αξονικό τομογράφο. Ακόμη πιο βαρύνουσα όμως ίσως αποδειχθεί η νέα ιστορική τροπή στο καθεστώς της Αιγύπτου... 

ΤΗΣ JO MARCHANT
Η μούμια που είχε ταυτοποιηθεί ως ο φαραώ Σμέγχερις- ο οποίος απεικονίζεται σε στήλη- ανήκει, σύμφωνα με τις εξετάσεις του DΝΑ, στον πατέρα του Τουταγχαμών, τον Ακενατών

H νεκροψία ήταν στυγνή. Αφού αφαιρέθηκαν τα σαθρά περιτυλίγματα της μούμιας, ο λαιμός αποκόπηκε, το σώμα τεμαχίστηκε στα δύο και τα μέλη αποχωρίστηκαν σχεδόν σε κάθε άρθρωση. Τα βραχιόλια αφαιρέθηκαν από τα μπράτσα και το χρυσό προσωπείο, κολλημένο με ρητίνη, τραβήχτηκε από το πρόσωπο. Τα αφτιά καταστράφηκαν, το πέος έσπασε και μια τρύπα ανοίχτηκε στη βάση του κρανίου. Οταν η ομάδα τελείωσε τη δουλειά της, συναρμολόγησαν ξανά τον κατακερματισμένο σκελετό σε έναν δίσκο από άμμο, τον τύλιξαν με γάζες και τον έστειλαν πίσω στην κρύπτη του. Αιτία θανάτου: άγνωστη. Από τη στιγμή που ο βασιλιάς Τουταγχαμών ξετυλίχτηκε για πρώτη φορά, τον Νοέμβριο του 1925, το τέλος του αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιολογίας. Πολλές προτάσεις έχουν ακουστεί, από τα εκ γενετής ελαττώματα ως τη δολοφονία. Καμία όμως δεν έχει αντέξει τον εξονυχιστικό έλεγχο.

Στον 21ο αιώνα ήρθε η σειρά της σύγχρονης επιστήμης. Το 2005 οι αιγυπτιακές αρχές επέτρεψαν μια σειρά νέες εξετάσεις της μούμιας, μεταξύ των οποίων οι τρισδιάστατες αξονικές τομογραφίες και οι αναλύσεις DΝΑ. Αυτές ολοκληρώθηκαν με μια έκθεση, η οποία, το 2010, υποστήριξε ότι επιτέλους εξακρίβωσε την αιτία θανάτου: ο Τουταγχαμών ήταν ένα αδύναμο, εξαιτίας της αιμομιξίας, πλάσμα, το οποίο πέθανε από ελονοσία.

Η ανακοίνωση έγινε δεκτή με εντυπωσιακή και κάθε άλλο παρά κριτική κάλυψη από τον Τύπο. Στο παρασκήνιο ωστόσο οι μελέτες αυτές προκάλεσαν σφοδρές διαμάχες, με ανεξάρτητους ερευνητές να επιμένουν ότι τα συμπεράσματα είναι λανθασμένα και ότι άλλα στοιχεία δείχνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα.
«Απόκληρος» της δυναστείας
Ο Τουταγχαμών ανέβηκε στον θρόνο το 1333 π.Χ. και ήταν ένας από τους τελευταίους φαραώ της ισχυρής 18ης δυναστείας. Βασίλεψε μόλις εννέα χρόνια. Ελάχιστα είναι γνωστά γι΄ αυτόν, γιατί τόσο ο ίδιος όσο και ο προκάτοχός του (και μάλλον πατέρας του) Ακενατόν- ένας αιρετικός που εγκατέλειψε την παραδοσιακή θρησκεία υπέρ του μονοθεϊσμού- σβήστηκαν από τα επίσημα μητρώα.

Εν ζωή ο Τουταγχαμών ήταν ένας ασήμαντος φαραώ, μετά θάνατον όμως έγινε ίσως ο πιο διάσημος, χάρη στην ανακάλυψη του τάφου του το 1922- του μοναδικού βασιλικού τάφου της αρχαίας Αιγύπτου που έχει βρεθεί ασύλητος. Οταν ο βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ τον εντόπισε κρυμμένο κάτω από την άμμο στην Κοιλάδα των Βασιλέων, οι θάλαμοί του ήταν γεμάτοι θησαυρούς.

Η νεκροψία του 1925, η οποία διενεργήθηκε από τον Κάρτερ και τον Ντάγκλας Ντέρι του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου, αναφερόταν σε έναν νεαρό άνδρα με ελαφρύ σκελετό και ύψος γύρω στα 165 εκατοστά. Από τα οστά και τα δόντια του ο Κάρτερ και ο Ντέρι τοποθέτησαν την ηλικία θανάτου μόλις στα 18. Δεν βρήκαν όμως ενδείξεις σχετικά με την αιτία.

Η επόμενη μελέτη ακολούθησε το 1968. Ο Ρόναλντ Χάρισον , ανατόμος στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, εξέτασε με ακτίνες Χ τη σορό χρησιμοποιώντας έναν φορητό σαρωτή τον οποίο πέρασε στην κρύπτη. Πήρε ένα δείγμα δέρματος από το οποίο ο συνάδελφός του, Ρόμπερτ Κόνολι, μπόρεσε να προσδιορίσει την ομάδα αίματος του Τουταγχαμών.
Η θεωρία της δολοφονίας

Η εξέταση μιας μούμιας στον αξονικό τομογράφο αποκαλύπτει σήμερα καινούργια μυστικά στους ερευνητές

Ο Χάρισον ενδιαφερόταν κυρίως για τη σχέση του Τουταγχαμών με μια μυστηριώδη μούμια, την ΚV55, η οποία είχε βρεθεί σε έναν κοντινό τάφο. Οπως ο Τουταγχαμών, είχε και αυτή επίμηκες κρανίο, το οποίο υποδήλωνε ότι είχαν κάποια συγγένεια. Ο κ. Κόνολι διαπίστωσε ότι είχαν και οι δύο την ίδια ομάδα αίματος, κάτι το οποίο υποστήριζε ακόμη περισσότερο αυτή την ιδέα. Ο Χάρισον κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μούμια ήταν ο φαραώ Σμέγχερις, ο οποίος ίσως βασίλεψε για ένα μικρό διάστημα πριν από τον Τουταγχαμών και ενδέχεται να ήταν αδελφός του. Οσον αφορά τον θάνατο του Τουταγχαμών, ο Χάρισον ανακάλυψε ότι από τη μούμια έλειπαν το στέρνο και μεγάλο μέρος του θώρακα, όπως και - πράγμα αξιοπερίεργο- η καρδιά, το μόνο όργανο που οι αρχαίοι αιγύπτιοι ταριχευτές επανατοποθετούσαν πάντοτε στη σορό. Παρατήρησε επίσης μια λέπτυνση του οστού στο πίσω μέρους του κρανίου, η οποία, όπως ανέφερε, θα μπορούσε να είχε προκληθεί από αιμορραγία εξαιτίας κάποιου χτυπήματος στο κεφάλι. Αυτό το τυχαίο σχόλιο πυροδότησε πολυετείς εικασίες ότι ο Τουταγχαμών είχε βίαιη κατάληξη και πιθανώς δολοφονήθηκε.
Η ώρα της αξονικής
Το 2002 το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου απέκτησε νέο επικεφαλής, τον Ζαχί Χαουάς , ο οποίος αποφάσισε ότι ήταν καιρός να δοθεί ένα τέλος σε όλες αυτές τις εικασίες. Ενέκρινε δύο μεγάλες μελέτες της μούμιας, εν μέρει χρηματοδοτούμενες από τηλεοπτικά κανάλια. Αρχικά, το 2005, η σορός του Τουταγχαμών εξετάστηκε με την τεχνική της τρισδιάστατης αξονικής τομογραφίας. Περισσότερες από 1.700 εικόνες από διαφορετικές γωνίες χρησιμοποιήθηκαν, με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού υπολογιστή, για να ανασυντεθεί το εσωτερικό της μούμιας. Ο κ. Χαουάς προσκάλεσε τρεις συμβούλους, μεταξύ των οποίων οΦρανκ Ρούλι, επικεφαλής του ελβετικού προγράμματος για τις μούμιες του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, για να εξετάσουν τις τομογραφίες. Ομόφωνα οι ειδικοί επιβεβαίωσαν αυτό που πολλοί υποπτεύονταν- ότι δεν υπήρχε ένδειξη χτυπήματος στο κεφάλι. Η «εικόνα» που είχε δει ο Χάρισον οφειλόταν στο γεγονός ότι το σώμα βρισκόταν υπό γωνία όταν το εξέτασε με τις ακτίνες Χ. Η θεωρία της δολοφονίας είχε πεθάνει.

Η ομάδα των ερευνητών ανέφερε επίσης ότι ο θώρακας του Τουταγχαμών αφαιρέθηκε μετά θάνατον, είτε από τους ταριχευτές είτε από τον Κάρτερ και τον Ντέρι. Στη συνέχεια έκαναν μιαν απρόσμενη ανακάλυψη: ένα σπασμένο πόδι που ως τότε είχε περάσει απαρατήρητο.

Ο σκελετός του Τουταγχαμών έχει σπάσει σε πολλά σημεία εξαιτίας της απρόσεκτης μεταχείρισης που έτυχε από το 1925. Ενα σπάσιμο στον αριστερό μηρό είναι όμως διαφορετικό από τα άλλα. Είναι τραχύ, σαν κάταγμα σε ζωντανό οστό, ενώ τα μετά το 1925 κατάγματα είναι λεία. Δεν υπάρχουν δείγματα επούλωσης και το ταριχευτικό υγρό έχει στάξει στις ρωγμές του, κάτι το οποίο σημαίνει ότι το κάταγμα έγινε αμέσως πριν ή μετά τον θάνατο.

Ορισμένα μέλη της ερευνητικής ομάδας, μεταξύ των οποίων ο κ. Ρούλι, θεώρησαν ότι το κάταγμα επήλθε ενόσω ο φαραώ ήταν ακόμη ζωντανός, προκαλώντας ίσως μια θανάσιμη αιμορραγία ή μόλυνση. Αλλοι ήταν πεπεισμένοι ότι επήλθε μετά θάνατον, ενδεχομένως κατά τη διάρκεια της ταρίχευσης. Παρ΄ όλα αυτά το 2005 το ντοκυμαντέρ του Νational Geographic «Κing Τut΄s Final Secrets» παρέκαμψε αυτή την αβεβαιότητα και απεφάνθη κατηγορηματικά: ο Τουταγχαμών πέθανε από επιπλοκές ύστερα από κάταγμα στο πόδι.
Πώς «πέθανε» το κάταγμα

Το 1922 ο Χάουαρντ Κάρτερ ανακάλυψε τον τάφο ασύλητο, με τους θησαυρούς του ανέπαφους

Οπως οι περισσότερες θεωρίες γύρω από τον θάνατο του Τουταγχαμών ωστόσο, ούτε και αυτή διήρκεσε πολύ. Στη δεύτερη μελέτη, την οποία επέβλεπαν ο Αλμπερτ Ζινκ του Ινστιτούτου για τις Μούμιες και τον Ανθρωπο των Πάγων της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας του Μπολτσάνο της Ιταλίας και ο Κάρστεν Πους του Πανεπιστημίου του Τύμπινγκεν της Γερμανίας, η ομάδα του κ. Χαουάς ανέλυσε τις αξονικές τομογραφίες λεπτομερέστερα. Οι ερευνητές πήραν επίσης δείγματα DΝΑ από τα οστά του ποδιού του Τουταγχαμών για να διερευνήσουν την ύπαρξη γονιδίων από οργανισμούς που προκαλούν ασθένειες και να συγκρίνουν το γενετικό υλικό του φαραώ με αυτό που έχει εξαχθεί από τις 11 άλλες βασιλικές μούμιες με την ελπίδα να «σχεδιάσουν» ένα γενεαλογικό δέντρο. Η δουλειά αυτή χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από το κανάλι Discovery, το οποίο κινηματογράφησε τη διαδικασία για το ντοκυμαντέρ «Κing Τut Unwrapped».

Τα αποτελέσματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στις αρχές του 2010, υποβίβαζαν τη σημασία του σπασμένου ποδιού. Τη φορά αυτή το κύριο συμπέρασμα ήταν ότι ο βασιλιάς ήταν τέκνο αιμομιξίας, ένας παραμορφωμένος και φιλάσθενος νεαρός ο οποίος πέθανε από ελονοσία. Οι τομογραφίες έδειξαν ότι ο Τουταγχαμών είχε νοσούντα οστά στο δεξιό πέλμα, ραιβοποδία στο αριστερό και υπερωιοσχιστία. Από το DΝΑ η ομάδα κατέληξε με σιγουριά στο συμπέρασμα ότι η μούμια που ο Χάρισον είχε ταυτοποιήσει ως Σμέγχερις ήταν ο πατέρας του Τουταγχαμών και επομένως ανήκε στην πραγματικότητα στον Ακενατών ή Αμένοφι. Η μητέρα του Τουταγχαμών ήταν αδελφή του Ακενατών.

Τελικά η ομάδα ανήγγειλε ότι το DΝΑ είχε βγει θετικό στα τεστ για ελονοσία. «Ο θάνατος του Τουταγχαμών ήταν κατά πάσα πιθανότητα αποτέλεσμα της ελονοσίας σε συνδυασμό με την εν γένει ασθενική κράση του» ανακοίνωσε ο κ. Χαουάς.

Για να υποστηρίξει αυτή τη νέα θεωρία, η ομάδα τόνισε την ύπαρξη κάποιων αντικειμένων που βρέθηκαν στον τάφο του, μεταξύ των οποίων 130 βακτηρίες, μια εικόνα όπου ο φαραώ απεικονιζόταν να στηρίζεται σε ράβδο και φυτά που θα πρέπει να ήταν φαρμακευτικά. Βρήκαν επίσης στο δέρμα της μούμιας κηλίδες που θα μπορούσαν να αποτελούν σημάδια από τσιμπήματα κουνουπιών.
Η θεωρία της ελονοσίας

Ο τάφος του Τουταγχαμών είχε για χιλιετίες «θαφτεί» ανάμεσα σε άλλους στην Κοιλάδα των Βασιλέων στο Λούξορ

Αν νομίζετε ότι αυτό ακούγεται κάπως παρατραβηγμένο, δεν είστε οι μόνοι. Πέρυσι τον Ιούνιο μια σειρά από επιστολές στο επιστημονικό περιοδικό του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου επετέθησαν σχεδόν σε κάθε σημείο της έρευνας.

Η Μπρέντα Μπέικερ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνας, η οποία μελετά αρχαία οστά, παραπονέθηκε ότι η μυστηριώδης μούμια ήταν πολύ νεαρή για να είναι ο πατέρας του Τουταγχαμών. Ο Τζέιμς Γκαμπλ, χειρουργός ορθοπαιδικός στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ της Καλιφόρνιας, επέκρινε τη διάγνωση του ραιβόποδου. Οι περισσότερες παραμορφώσεις θα μπορούσαν να είχαν προκληθεί από τη διαδικασία της ταρίχευσης, δήλωσε στο «Νew Scientist».

Εν τω μεταξύ ο Κρίστιαν Τίμαν και ο Κρίστιαν Μάγερ του Ινστιτούτου Τροπικής Ιατρικής Μπέρνχαρτ Νοχτ του Αμβούργου επεσήμαναν ότι ένας ενήλικος που είχε επιζήσει ως την ηλικία του Τουταγχαμών στην αρχαία Αίγυπτο θα πρέπει να είχε αποκτήσει σχεδόν ανοσία στην ελονοσία.
Το DΝΑ υπό αμφισβήτηση
Η ανάλυση του DΝΑ προκάλεσε τις περισσότερες ανησυχίες. Αρκετοί ερευνητές που εξειδικεύονται στο αρχαίο DΝΑ, με τους οποίους ήλθε σε επαφή το «Νew Scientist», έχουν αμφιβολίες για τα ευρήματα. «Δεν είμαι πεπεισμένη» λέει η Ελίνε Λόρεντσεν του Κέντρου Γεωγενετικής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κοπεγχάγης, η οποία συνυπογράφει μια από τις επιστολές. Οι αιτίες είναι κυρίως δύο. Η πρώτη αφορά την κατάσταση του DΝΑ. Παρ΄ ότι γενετικό υλικό έχει εξαχθεί από λείψανα Νεάντερταλ και μαμούθ ηλικίας δεκάδων χιλιάδων ετών, η διάρκειά του δεν μπορεί να είναι τόσο μεγάλη σε θερμά περιβάλλοντα. Ο Κάρτερ, σε μια φράση που έχει γίνει διάσημη, ανέφερε ότι ένιωσε ένα κύμα ζεστού αέρα όταν άνοιξε τον τάφο και ο παλαιοβιολόγος Ιαν Μπαρνς του Ινστιτούτου Royal Ηolloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου υπολόγισε ότι σε τέτοιες συνθήκες το DΝΑ δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί για περισσότερο από μερικούς αιώνες.

Ο δεύτερος λόγος ανησυχίας είναι η επιμόλυνση του δείγματος. Η ομάδα χρησιμοποίησε την αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης για να ενισχύσει το DΝΑ των δειγμάτων και αυτή η τεχνική είναι γνωστό ότι συλλέγει και ίχνη σύγχρονου υλικού.

Ο κ. Μπαρνς είναι επίσης επιφυλακτικός απέναντι στη διάγνωση της ελονοσίας. Υπογραμμίζει ότι το τεστ που χρησιμοποίησε η ομάδα έχει επιτυχία μόνο κατά 75% σε εν ζωή ασθενείς και αμφισβητεί αν μπορεί να ανιχνεύσει το παθογόνο σε μια μούμια 3.000 ετών. «Πόσο πιθανό είναι ικανή ποσότητα DΝΑ ελονοσίας να έφθασε να καταλήξει βαθιά μέσα στα οστά;» λέει.

Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για να αποκαλυφθούν οι οικογενειακές σχέσεις μέσω του DΝΑ προκάλεσε επίσης αντιδράσεις. Οι ερευνητές που εργάζονται με τόσο δύσκολα δείγματα προσπαθούν κατ΄ αρχήν να ανιχνεύσουν μιτοχονδριακό DΝΑ (mtDΝΑ), επειδή τα κύτταρα περιέχουν περίπου χίλιες φορές περισσότερα αντίγραφά του από ό,τι αντίγραφα γονιδιακού DΝΑ. Ο κ. Πους και οι συνάδελφοί του όμως χρησιμοποίησαν το γονιδιακό DΝΑ.

Ο κ. Χαουάς και η ομάδα του εμμένουν στα αποτελέσματά τους. Ο κ. Ζινκ και ο κ. Πους υποστηρίζουν ότι η διαδικασία ταρίχευσης, η οποία μεταξύ άλλων χρησιμοποιεί ένα μείγμα αλάτων γνωστό ως νάτρον, θα πρέπει να προστάτευσε το DΝΑ. «Ημασταν βέβαιοι ότι θα βρίσκαμε κάτι» λέει ο κ. Ζινκ.

Ο κ. Πους προσθέτει ότι έλαβαν εκτεταμένες προφυλάξεις για να αποφύγουν την επιμόλυνση. «Δεν καταλαβαίνω την αντίδραση του κόσμου» λέει. «Πρόκειται για πρωτοποριακή δουλειά». Οι επικριτές όμως δεν κάμπτονται. «Η μελέτη δεν είναι σχολαστική ούτε πειστική» λέει η κυρία Λόρεντσεν.
Δυστύχημα σε εκστρατεία;
Ενώ οι αμφιβολίες εντείνονται γύρω από την «επίσημη» αιτία θανάτου του Τουταγχαμών, ορισμένοι ερευνητές συνθέτουν μια διαφορετική ιστορία. Ο κ. Κόνολι, ο οποίος ενίσχυσε ψηφιακά τις ακτινογραφίες του 1968, απορρίπτει την ιδέα του Τουταγχαμών ως φιλάσθενου. Αντιθέτως, τον βλέπει ως έναν δραστήριο νεαρό άνδρα ο οποίος σκοτώθηκε σε δυστύχημα.

Αν και τα περισσότερα πλευρά του Τουταγχαμών έχουν αποκοπεί, ο κ. Κόνολι υποστηρίζει ότι ορισμένα είναι σπασμένα με τρόπο ο οποίος υποδεικνύει πως η βλάβη προκλήθηκε ενώ ο Τουταγχαμών ήταν ακόμη ζωντανός. «Νομίζω ότι είχαν ήδη σπάσει όταν η σορός έφθασε στα χέρια των βασιλικών ταριχευτών» λέει. Η πλήρης επανεξέταση που έκανε στις ακτινογραφίες του θώρακα του 1968 θα δημοσιευθεί σύντομα στο επιστημονικό έντυπο «Τhe Journal of Εgyptian Αrchaeology».

Ο κ. Κόνολι πιστεύει ότι ο Τουταγχαμών πέθανε σε δυστύχημα σε κάποια απόσταση από την έδρα του, κάτι το οποίο σημαίνει ότι όταν οι ταριχευτές ανέλαβαν τη σορό η σήψη είχε ήδη αρχίσει. Υποπτεύεται ότι οι ταριχευτές έκοψαν τον θώρακα για να αφαιρέσουν τα σαπισμένα όργανα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί έλειπε η καρδιά: είχε αποσυντεθεί.
Μια ταρίχευση διαφορετική

Σύμφωνα με μια θεωρία, οι αρχαίοι αιγύπτιοι ταριχευτές δεν ακολούθησαν την παραδοσιακή διαδικασία επειδή ο Τουταγχαμών είχε πεθάνει αρκετές ημέρες προτού φθάσει στα χέρια τους

Δύο ακόμη στοιχεία υποδεικνύουν ότι οι ταριχευτές είχαν μπροστά τους ένα πτώμα σε σήψη, τονίζει. Κατ΄ αρχήν, λέει, οι ακτινογραφίες δείχνουν ότι το ηθμοειδές οστούν, το οποίο χωρίζει τη ρινική κοιλότητα από την υπόλοιπη κοιλότητα του κρανίου, είναι ανέπαφο. Αυτό σημαίνει ότι οι ταριχευτές δεν αφαίρεσαν τον εγκέφαλο μέσω της μύτης, όπως γινόταν συνήθως. «Ο εγκέφαλος θα πρέπει να είχε αρχίσει να υγροποιείται,οπότε νομίζω ότι τον αποστράγγιξαν» λέει. Η ομάδα του κ. Χαουάς ανέφερε το 2005 βλάβη του ηθμοειδούς, ο κ. Κόνολι όμως υποστηρίζει ότι αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να έχει προκληθεί μετά το 1968.

Επιπλέον, όταν ο Ντέρι και ο Κάρτερ ξετύλιξαν για πρώτη φορά τον Τουταγχαμών, διαπίστωσαν ότι η μούμια φαινόταν καμένη. Κατά την άποψη του κ. Κόνολι αυτό κατά πάσα πιθανότητα οφειλόταν στην παραγωγή θερμότητας από κάποια αντίδραση της ρητίνης με την οποία οι ταριχευτές είχαν περιχύσει τη σορό. Οι ταριχευτές συνήθως εφήρμοζαν τη ρητίνη σε στρώσεις, λέει. Εξαιτίας της αποσύνθεσης του πτώματος του Τουταγχαμών όμως, νομίζει ότι θα πρέπει να την έχυσαν μονομιάς, υποβάλλοντας τη σορό σε ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες. «Τεράστια ποσότητα θερμότητας παρήχθη από τη ρητίνη» λέει ο κ. Κόνολι. «Αν το φέρετρο δεν ήταν ερμητικά κλειστό,ολόκληρος ο τάφος θα είχε τυλιχθεί στις φλόγες».
Μιλούν και οι τοιχογραφίες...

Ο Ζαχί Χαουάς, επικεφαλής του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, έδωσε το «πράσινο φως» για τον τελευταίο κύκλο εξετάσεων της μούμιας που ξεκίνησαν το 2002

Η ιδέα του Τουταγχαμών ως ενός δραστήριου στρατιωτικού βασιλέα υποστηρίζεται περαιτέρω από χαράγματα ενός ναού των αρχαίων Θηβών (σημερινού Λούξορ) που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα. Ο Ρέιμοντ Τζόνσον, διευθυντής του τμήματος μελέτης επιγραφών του Πανεπιστημίου του Σικάγου στο Λούξορ, λέει ότι απεικονίζουν εμφανώς τον φαραώ σε στρατιωτικές εκστρατείες. Επίσης υποδεικνύει τα όπλα, την πανοπλία και τα άρματα που βρέθηκαν στον τάφο του Τουταγχαμών και παρουσιάζουν εμφανή δείγματα φθοράς και σχισίματα. «Ηταν ένας δραστήριος νεαρός άνδρας» καταλήγει ο κ. Τζόνσον.

Οπως είναι αναμενόμενο, η θεωρία του κ. Κόνολι έχει επίσης προκαλέσει αντιδράσεις. Ο κ. Ρούλι δηλώνει ότι είναι ανοιχτός στην ιδέα αλλά και «πολύ επιφυλακτικός», επισημαίνοντας ότι ένα θανάσιμο δυστύχημα θα είχε προκαλέσει βλάβες και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως η σπονδυλική στήλη ή τα μπράτσα.
Ο Χαουάς και η «τελευταία λέξη»
Οι τελευταίες μελέτες κάθε άλλο παρά ξεδιαλύνουν την υπόθεση. Απεικονίζουν όμως τη δυσκολία την οποία αντιμετωπίζουν οι ερευνητές όταν προσπαθούν να εξαγάγουν πληροφορίες από τόσο ταλαιπωρημένα λείψανα. Η δουλειά σε αρχαίες αιγυπτιακές μούμιες αποτελεί πάντοτε «ναρκοπέδιο», λέει ο κ. Ρούλι, επειδή η επιθετική διαδικασία της ταρίχευσης καθιστά σχεδόν αδύνατο να εκτιμήσει κανείς την κατάσταση στην οποία βρισκόταν το σώμα όταν το ανέλαβαν οι ταριχευτές. Στην περίπτωση του Τουταγχαμών οι ερευνητές μάχονται επίσης ενάντια σε βλάβες που προκλήθηκαν στους σύγχρονους καιρούς- για να μη μιλήσουμε για τις πιέσεις από κινηματογραφιστές που διψούν για δραματικές αποκαλύψεις.

Ο κ. Ρούλι λέει ότι τώρα αμφισβητεί ακόμη και τα συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει ο ίδιος το 2005: «Σε εκείνο το στάδιο πίστευα ότι τα κατάγματα στο πόδι ήταν η πιθανότερη αιτία θανάτου. Οσο όμως μεγαλώνω τόσο πιο επιφυλακτικός γίνομαι» .

Η προοπτική για περαιτέρω πρόοδο φαντάζει φτωχή. Ορισμένοι ερευνητές έχουν ζητήσει την κοινοποίηση των στοιχείων από τις τελευταίες μελέτες, ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης από όλους τους ειδικούς. Ο άνθρωπος όμως που θα μπορούσε να κινήσει μια τέτοια διαδικασία, ο κ. Χαουάς, περιγράφει τις μελέτες του ως «την τελευταία λέξη» σχετικά με τον θάνατο του Τουταγχαμών.

Εν τω μεταξύ ο κ. Ρούλι συνιστά να μην παρασυρόμαστε από κανένα στερεότυπο. «Το ένστικτό μου μού λέει ότι μάλλον ήταν απλώς ένας κανονικός άνθρωπος» λέει, αν και προειδοποιεί ότι ακόμη είναι αδύνατον να πει κανείς κάτι με βεβαιότητα. Αν η έρευνα του κ. Χαουάς αποτελεί πραγματικά την τελευταία λέξη, φαίνεται ότι ο θάνατος του Τουταγχαμών θα παραμείνει για πάντα καλυμμένος από μυστήριο.

ΠΗΓΗ: tovima.gr